Әлемдегі халық саны ең аз елдер
Жарияланған күні:
Әлемде 7 миллиардтан астам адам өмір сүреді. Әрбір ұлттың өзіне тән ерекшелігі, мәдениеті мен әдет-ғұрыптары бар. Кейбір халықтың саны миллиондардан асса, енді бірінің саны тым аз. Ал кей елдерде тұрғындар санымен бірге салт-дәстүрлері де жойылып бара жатыр. Мақаламызда жер бетіндегі халық саны ең аз елдер жайлы деректер ұсындық.
- Мақалада адам саны аз елдер мен аймақтар туралы ақпарат берілген, мысалы Питкэрн аралдары (49 адам), Ватикан (605 адам) және т.б.
- Жер бетіндегі саны аз халықтар туралы мәліметтер келтірілген, олардың ішінде алеуттер, атакаменьо, бадуй, бороро, шапсугтар, водь, самариялықтар, мориори, семангтар және хадза халықтары бар.
- Әр халықтың өзіндік ерекшеліктері, мәдениеті, тілі және өмір салты туралы қысқаша мәліметтер берілген, сонымен қатар олардың қазіргі жағдайы мен сақталу мәселелері де қозғалған.
Халық саны ең аз елдер
Әлемде халқы өте аз елдер мен аймақтар бар. miraxtravel.com сайтындағы ақпаратты негізге ала отырып, сол елдер мен онда мекендейтін халық саны туралы деректер ұсынамыз:
- Питкэрн аралдары – 49 адам;
- Ватикан – 605 адам;
- Токелау – 1499 адам;
- Ниуэ – 1618 адам;
- Монтсеррат – 2074 адам;
- Фолкленд аралдары – 3380 адам;
- Сен-Пьер және Микелон – 6301 адам;
- Әулие Елена аралы – 8987 адам;
- Уоллис және Футуна – 10 445 адам;
- Тувалу – 10 927 адам;
- Науру – 11 086 адам;
- Ангилья – 15 800 адам;
- Сен-Бартелеми – 16 183 адам;
- Кук аралдары – 17 325 адам;
- Палау – 21 507 адам;
- Бонэйр, Синт-Эстатиус және Саба – 25 052 адам;
- Гибралтар – 33 573 адам;
- Британдық Виргин аралдары – 34 492 адам;
- Сан-Марино – 34 590 адам;
- Теркс және Кайкос – 34 904 адам;
- Сен-Мартен – 36 457 адам;
- Синт-Мартен – 37 224 адам;
- Монако – 38 300 адам;
- Лихтенштейн – 38 378 адам.
Бұл елдер мен аймақтардың халқы аз болғанымен, олардың әрқайсысы өзіндік мәдениетімен, тарихымен ерекшеленеді.
Жер бетіндегі саны өте аз халықтар жайлы не білеміз?
Алеуттер
Бұл — Алеут аралдарының байырғы халқы, олар мұнда 9 000 жылдан астам уақыт бойы өмір сүріп келеді. Олардың көпшілігі қазіргі уақытта Аляскада тұрады, бірақ Камчатка аймағында да кездеседі. Саяхатшылар алеуттардың терісі мен бет әлпеті ақшыл түсті, бұл оларды күңгірт өңді чукча және эскимостардан ерекшелендіретінін айтады.
2018 жылы Аляскада шамамен 6 700 алеут тіркелді, ал Ресейде 500-ден аз болды. Олар арктикалық нәсілге жатады және бірнеше диалектіге бөлінген жеке тілі бар. Алайда бұл тіл біртіндеп жойылып барады. Бірер жыл бұрын алеут тілінің бір диалектісін меңгерген тек 4 адам ғана қалды, ал көбісі орыс немесе ағылшын тілдеріне көшкен. Біраздан бері алеуттер арасында анимизм, яғни жанды табиғатқа сену кеңінен таралған.
Қазіргі алеуттер шағын қалалар мен ауылдарда өмір сүреді, негізгі шаруашылығы ретінде балық аулаумен айналысады. Олар әсіресе минтай балығын аулаумен танымал. Аляска минтайы McDonald’s мейрамханалары желісіне жеткізіледі.
Атакаменьо
Атакаменьо немесе атакама — Чилидің солтүстік бөлігіндегі байырғы халық, олар негізінен Анд тауларында, Атакама шөлінде өмір сүреді. Бұл шөл әлемдегі ең құрғақ жер болып саналатынын айта кету керек. Кейбір аймақтарында жаңбыр ондаған жылда бір рет қана жауады.
2010 жылғы Аргентина халық санағының деректері бойынша шамамен 13 мың адам өзін атакаменьоның бірінші буыны деп санаған. Бұл халықтың шамамен 20 мың өкілі Чилиде тұрады. Бұрын атакама халқы кунса тілінде сөйлеген, бірақ бұл тіл XX ғасырдың ортасында жойылып кеткен. Қазіргі уақытта олардың дені испан тілінде сөйлейді. Ежелгі дәуірде олар көшпенді халық болған, бірақ кейінірек ламаларды өсіру мен жүгері егу арқылы отырықшы өмірге көшкен. Бүгінде атакама халқы бірнеше ауылда және Сан-Педро-де-Атакама атты шағын қалада тұрады. Олардың күн көрісіне туристер де ықпал етеді, олар жергілікті көрікті жерлер — Ликанкабур жанартауы мен тұзды көлді көру үшін келеді.
Бадуй
Бадуй немесе бадуи халқы Индонезияда, Ява аралындағы Бантен провинциясының тауларын мекендейді. Бүгінгі күні олардың саны шамамен 13 мың адамды құрайды. Олар өте тұйық өмір салтын ұстанады. Мұндай өмір салтын ұстануға олардың агама сунда, анимизммен тығыз байланысты діни сенімі ықпал етуі мүмкін.
Бадуй халқы көптеген тыйымды қатаң сақтайды. Олардың кейбірі түсінікті, мысалы, адам өлтіруге, ұрлық жасауға, өтірік айтуға, опасыздық жасауға және мас болуға болмайды. Алайда ерекше тыйымдар да бар. Атап айтқанда, түнде тамақ ішуге, кез келген көлік түрін пайдалануға, күріш өсіруге, әр түрлі хош иістерді себуге, алтын немесе күміс алуға және ақшаға қол тигізуге тыйым салынған.
Бороро
Бороро — бұл Боливия мен Бразилия аумағында өмір сүретін үндіс халқы. Бороролар саны 2 мыңнан аз, ал олар өзін "ораримугудоге", яғни "орари балығының адамдары" деп атайды. Олардың өз тілі бо вадару деп аталады, бірақ көпшілігі португал тілінде сөйлейді. Сауаттылық деңгейі 30 пайыздан төмен. Бороро халқы негізінен егіншілікпен айналысады, жүгері, маниок және күріш өсіреді.
Бұл халықтың ерекше қасиеті ретінде барлық боророның қан тобы бірдей екенін айта аламыз. Сондықтан әрбір бороро өз тайпаластарына донор бола алады.
Шапсугтар
Кавказ соғысына дейін шапсугтар черкестердің ең үлкен тайпаларының бірі болған, ал бүгінде олардың саны 4 000-нан аз қалды. Олар Ресейдің Сочи аймағында, сондай-ақ Түркия, Сирия және Иорданияда тұрады. Шапсугтар адыгей тілінің шапсуг диалектінде сөйлейді. Зерттеушілер жергілікті әйелдер мен ер адамдардың ерекше сұлулығын және сән-салтанатын атап өткен. М.Лермонтовтың "Біздің заманның батыры" атты шығармасындағы мәтінді есіңізге түсірсек, "Бэла" новелласында Казбич есімді кейіпкер шапсуг болған. Сонымен қатар оның нақты өмірде де прототипі болған деседі. Ол — жүйрік шабандоз Қызбеч Шеретлуко.
Бүгінгі күні шапсугтар ауылдарда өмір сүреді және төл мәдениетін сақтап қалуға тырысады. Олар ежелгі дәстүрлерді қастерлейді, оның ішінде ең танымалы жаңбыр жаудыру рәсімі болып есептеледі, бұл рәсім өнімді сақтап қалу үшін орындалады. Ауыл қариялары көбіне әйелдер боп келеді. Сондай-ақ шапсугтар би өнері мен кесте тігудің шеберлері болып саналады.
Водь халқы
Водь — Ресей мен Эстонияда өмір сүретін, жойылу қаупінде тұрған фин-угорлық халық. Бүгінгі күні олардың саны 100-ден аз ғана қалған. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде водь халқы үлкен шығынға ұшырады. Этнографтар водь әйелдерінің ерекше сұлулығын атап өткен: "Әйелдердің барлығы әдемі, көңілді, жағымды және тартымды көрінеді, көзі үлкен, көгілдір түсті". Тарихшы Генрих Портан да жергілікті әйелдер орыс немесе фин әйелдеріне қарағанда әлдеқайда әдемі деп есептеген. Сонымен қатар водь әлемдегі ең аққұба халық болған, 80 пайыз ерлер мен 76 пайыз әйелдердің шашы қардай ақ немесе құмдай алтын сары болған.
Бүгінде бұл халықтың мәдениетін сақтап қалу үшін көптеген шара өтеді: мұражайлар ашылып, фестивальдар ұйымдастырылып, водь тілін оқыту қайта жандану үстінде, бұл тіл эстон тілінің ерекше диалектісіне өте ұқсас.
Самариялықтар
Көпшілігі "қайырымды самариялық" деген библиялық сөз тіркесін біледі, ол тоналған жолаушыны құтқарған адам туралы тәмсілден алынған. Сол жанқияр құтқарушы самариялық болған.
Шын мәнінде самариялықтар — өзіндік бай тарихы бар халық. Бүгінде олар Израиль аумағында өмір сүреді. Бір уақытта самариялықтардың саны күрт азайып, ХХ ғасырдың басында олардың саны небары 146 адамды құрады. Дегенмен бұл этнос сақталып қалды. Самариялықтар еврейлердің арасында "жоғалып кетпеуі" үшін 1954 жылы Израиль үкіметі оларды Холон қаласына жинауға шешім қабылдады. Қазіргі уақытта бұл халықтың саны шамамен 800 адамға жетті.
Израильдің бұрынғы сұлулық патшайымы және танымал актриса Софи Цдака да самариялықтардан шыққан.
Бұл халықтың өздерінің күнтізбесі бар, бірақ сонымен бірге олар шабатты және еврейлердің дәстүрлі тағам қабылдау әдеттерін мойындайды. Жақында ғана самариялықтар некені тек өз қауымдарында құратын, алайда қазір қауым басшылары еврей дініне өткен еврей әйелдерге, қарайымдар мен христиан әйелдеріне үйленуге рұқсат берді.
Мориори
Мориори — Жаңа Зеландия архипелагтарында өмір сүретін байырғы халық. Соңғы таза қанды мориори 1933 жылы қайтыс болды деп есептеледі, сондықтан қазіргі мориори халқы аралас некелердің нәтижесінде пайда болған. Дегенмен олар өздерінің мәдениетін, тілін және дәстүрлерін сақтап келеді. Соңғы халық санағының деректеріне сәйкес, әлемде 800-ден астам мориори қалған.
Көптеген зерттеушінің пікірінше, олар маори тайпаларының ұрпақтары болуы мүмкін, өйткені олардың тілі мен дәстүрлері ұқсас. Мориори мен маори халықтарында соғыс пен зорлық-зомбылыққа тыйым салынған. Олардың ауызша дәстүрі былай дейді: "Адамдар ашуланып, басқа адамға соққы бергісі келгенде, олар тек үлкен саусақтың қалыңдығындай және ұзындығы қол көлеміндей ғана болатын таяқпен ұра алады. Жекпе-жек теріге алғашқы жарақат түскенде немесе бір тамшы қан шыққанда аяқталады және сол кезде барлық қатысушы өз намысы қорғалды деп есептеуі керек".
Осы идеология олардың арасында көптеген зиянды ішкі қақтығыстың алдын алып, жиырма төрт ұрпақ бойы бейбіт өмірді қамтамасыз етті. Атақты жазушы Дэвид Митчеллдің "Бұлтты атлас" романындағы бір сюжетте мориори халқының тарихы баяндалады.
Семангтар
Семангтар немесе тай тілінде "бұйралар" деп аталатын халық Мьянма, Таиланд және Малайзия аумақтарында өмір сүреді. Ұзақ уақыт бойы көшпелі өмір салтын ұстанып, тек ХХ ғасырда тұрақты өмір сүруге көшті. Бүгінде олардың саны 5 000 адамнан аспайды. Семангтарда еңбек бөлінісі әлі де жақсы дамыған. Ерлер аңшылықпен айналысса, әйелдер жеміс-жидек жинау, ас әзірлеу және кәдесыйлар жасау сияқты жұмыстарды атқарады. Тайпа ақсақалы тек ер адам болуы мүмкін, көбіне ол шаман болады. Аңыз бойынша шамандарға жолбарысқа айналу және рухтармен сөйлесу қабілеті берілген. Сонымен қатар бұл халық найзағайдан қатты қорқады.
Семангтардың сұлулық туралы өз түсінігі бар: олардың арасында тістерді жону, мұрынды тесіп, денеге тыртық салу әдеті кең таралған.
Хадза
Хадза — Танзанияның байырғы халқы, олардың саны 1 300 адамнан аспайды. Бұл халық өзінің ерекше, оқшауланған тілінде сөйлейді. Еуропалық мәдениет хадзаларды XIX ғасырда ашқанымен, олардың шығу тегі әлі де белгісіз. Болжам бойынша олар пигмейлермен байланыста болуы мүмкін.
Бүгінгі күні хадзалар аңшылықпен және жеміс-жидек жинаумен айналысады. Олар әдетте садақ пен жебелерді пайдаланады, жебелердің ұшы тастан немесе темірден жасалады. Барлық маңызды шешімді тек ер адамдар қабылдайды. Өкінішке қарай, хадза халқы басқа халықтардың қысымына байланысты біртіндеп азайып келеді. Соңғы бірнеше онжылдықта олар өздерінің 3/4 жерінен айырылды деп айтылады. Алайда кейбіреулері Танзания үкіметінен өздерінің байырғы жерлерін қорғауды сұрап, экологиялық таза өмір салтын ұстанатынын алға тартып, күресуге тырысып келеді.
Мақаланың түпнұсқасы: https://kaz.nur.kz/kaleidoscope/2172718-alemdegi-halyq-sany-eng-az-elder/