"Қазақ әдебиеті мен мәдениетіне өшпес із қалдырған": Герольд Бельгер шығармалары мен өмір жолы

Герольд Карлович Бельгер – қазақ әдебиеті мен мәдениетіне өшпес із қалдырған жазушы, аудармашы және публицист. Өзінің шығармашылығымен ол ұлтаралық достықты дәріптеп, қазақтың рухани байлығын әлемге танытты.

Маңызды тұстар

Бұл мәтін автоматты түрде ЖИ көмегімен жазылған және редактор тексермеген, сондықтан фактологиялық және грамматикалық қателер болуы мүмкін. Толығырақ жарияланымда.

• Герольд Бельгер – қазақ әдебиеті мен мәдениетіне үлкен үлес қосқан жазушы, аудармашы және публицист, 1934 жылы Ресейде дүниеге келіп, 1941 жылы отбасымен Қазақстанға жер аударылған.
• Ол қазақ тілін жетік меңгеріп, қазақ мектебінде оқып, қазақ мәдениетін терең түсінді, шығармаларында қазақ жеріндегі түрлі ұлттардың тағдыры мен мәдениеттердің тоғысуын көрсетті.
• Бельгер 45 кітаптың авторы, 1600-ден астам мақала жазған, қазақ прозасын орыс тіліне аударған, қоғамдық қызметке белсене араласып, Қазақстандағы неміс диаспорасының мәселелерін көтерген.

Өмірбаяны

Герольд Бельгер 1934 жылы 28 қазанда КСРО-ның Саратов облысындағы Энгельс қаласында неміс отбасында дүниеге келген. 1941 жылы Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде немістерге қарсы саясаттың кесірінен Бельгердің отбасы Қазақстанға жер аударылған. Солтүстік Қазақстан облысы, Федоров ауданы, Арно ауылына қоныстанған отбасы үшін бұл жаңа өмірдің бастамасы болды.

"1941 жылы Еділ бойының немістерін жаппай Қазақстанға көшірген. Солардың арасында мен де келдім. Келген жеріміз қазақтың ауылы. Ленин атындағы ауыл, Еділ бойынан Есіл бойына келдік. Ауыл іші тек қана қазақтар, бір ғана орыс семьясы бар. Солардың арасында өстім. Маңайымның бәрі қазақ, еститінім қазақ тілі. Оқитыным қазақ мектебі. Ойнайтыным қазақтың балалары", - деп сипаттаған Карлович 7 жасындағы көшуі туралы.

Отбасының үйі болмаған. Сонда әкесі Карл бір қазақтың қорасын паналайды екен. Жазушы Смағұл Елубайдың "Бірегей" атты Герольд Бельгер туралы Abai.tv түсірген бейнедерегіндегі құжаттамасына сәйкес, сонда қазақтар бұл отбасына бірі су, бірі отын, бірі азығын әкеліп, үйге айналдырып, көмектескен екен.

Бельгер бала кезінен қазақ тілін еркін меңгеріп, қазақ халқының мәдениеті мен дәстүрін терең түсінді. Қазақ мектебінде оқып, қазақ балаларымен бірге өсті. Ол өз естеліктерінде: "Қазақ ауылында тұрып, мен қазақша ойлап, қазақша өмір сүрдім. Осы елдің тілі мен рухы менің жүрегімде мәңгілікке орын алды," - деп жазған.

Қазақстан немістерінің бірыңғай порталындағы мәлімет бойынша, Герольдтің әкесі қораны өз қолымен жөндеп, оны жабдықтап, ауылдық емдеу пунктіне айналдырған колхоз орталығынан басқа, Карл Фридрихович халыққа жалпы медициналық тексерулер жүргізуге, профилактикалық егулер жасауға, көбінесе күндіз-түні, жылдың кез келген уақытында "жедел жәрдем" ретінде жақын маңдағы қазақ ауылдарына адамды емдеу, тіпті құтқару үшін жаяу баруға мәжбүр болған.

Содан кейін колхоз оған арық, жылқы берген екен.

"Ол ешқашан ештеңеден бас тартқан емес. Майдангерлер мен қарттардың отбасыларына блиндаждарды жөндеуге көмектесті, сарайшылар тіпті жас ана мен болашақ баланы – жас отбасының көптен күткен мұрагерін қауіпті надандық шабуылынан құтқарып, босануды өзі қабылдауға мәжбүр болған жағдай болды: фельдшер сауатсыз молланы алып тастауға мәжбүр болды. Сәтті нәтижеге қол жеткізген Бельгердің сәтті араласуы бүкіл округтің меншігіне айналды. Қазақтар өздерінің "фершелді" туған жері ретінде жақсы көрді", - делінген порталда.

Ленинода он жасар Гарольд 1944 жылы қазақ орта мектебіне барып, 1953 жылы бітірді. Содан кейін бір жыл ауыл мектебінде жұмыс істеді, содан кейін 1954 жылы (арнайы ұсынымдар жойылғанға дейін) Алматыдағы Қазақ педагогикалық институтына литфактың орыс-қазақ бөлімшесіне оқуға түсіп, 1958 жылы Байқадам орта мектебінде (1958-1960), одан кейін ҚазПИ жанындағы аспирантурада Абай әдістеме кафедрасында 3 жыл оқыды.

Содан кейін Бельгер екі жыл "Жұлдыз" журналының қызметкері болды. Келесі 30 жыл ішінде ол еркін шығармашылық қызметкер болды (1964-1994). 1994 жылы Герольд Бельгер Қазақстанның Жоғарғы Кеңесінің XIII шақырылымының депутаты болып сайланды, содан кейін ол қайтадан кәсіби шығармашылық жұмысқа оралды.

Герольд Карлович Алматы шет тілдері институтын бітіріп, неміс тілінің маманы болып шықты. Ол ұзақ жылдар бойы аудармашы, мұғалім, редактор қызметтерін атқарды.

Еңбегі

Герольд Бельгердің әдеби мұрасы қазақ және неміс әдебиетін байланыстыратын алтын көпір іспетті. Ол үш тілде – қазақ, неміс және орыс тілдерінде жазып, Қазақстанның мәдени мұрасына елеулі үлес қосты.

Бельгердің шығармаларында ауыл өмірі, қарапайым адамдардың тағдыры, олардың қиындықтары мен арман-мақсаттары көрініс табады. Оның еңбектерінің негізгі тақырыбы – қазақ жеріндегі түрлі ұлттардың тағдыры мен мәдениеттердің тоғысуы.

Бельгер әрқашан белсенді қоғам қайраткері, әр түрлі алқалардың, кеңестердің, комитеттер мен комиссиялардың мүшесі болды. Ол көптеген қоғамдық, әдеби және журналистік сыйлықтардың (Қазақстанның бейбітшілік және рухани келісім сыйлығының, Қазақ ПЕН-клубының; Қазақстан Жазушылар Одағының; "Тарлан", "Алтын самұрық", "Бостандық" және т. б. сыйлықтардың лауреаты атанды.

Ол Қазақстанның еңбек сіңірген мәдениет қызметкері, "Парасат" орденінің (№1) және бірқатар медаль иегері.

Шығармашылық жолы

Герольд Карлович – 45 кітаптың және 1600-ден астам басылымның авторы, 2000 шолу жазды. Қазақ прозасының ондаған томын қазақ тілінен орыс тіліне аударған, сонымен қатар "Дом скитальца" еңбегін айтпай өтуге болмас. Ол туралы 3 диссертация, 2 монография, 400-ге жуық мақала жазылды, деректі фильмдер түсірілді.

Бельгер әрдайым КСРО-дағы немістердің ұлттық өміріне қызығушылық танытып, оны қалпына келтіруге және кеңес немістерінің соғысқа дейінгі мәртебесін қалпына келтіруге бағытталған барлық бастамаларды қолдады.

Ол 1988 жылы оңалтуды талап еткен депортацияланған халықтың төртінші және бесінші делегацияларының мүшесі болды, кейін ол КСРО және Қазақстан немістерінің барлық жалпыұлттық съездерінің делегаты болды.

"Герольд Карлович өз халқының ұлттық қозғалысындағы ең өткір мәселелерді талқылаудан ешқашан қашқан емес және оның дәлелдері әрқашан лайықты назар мен салмаққа ие болды. Өкінішке орай, бұрынғы КСРО мен Ресей билігі 1988-1992 жылдары басталған ресейлік немістерді оңалту процесін негізді аяқтауға дейін жеткізген жоқ, ал Ресей мен Германияның қазіргі билігі бұл мәселені күн тәртібінен шығару үшін қандай да бір компромисске келді", - делінеді бірыңғай порталда.

Публицистика және аударма

Бельгер түркі тілдер жүйесіне де құмар еді. Ол Қазақстанның көпұлтты әдебиетін бақылап, шетелдіктер мен шет тілділікке қатты әуес болды. Бұған оның "Гете және Абай", "Земные избранники", "Үндестік. Гете, Лермонтов және Абай", "Ілияс Жансүгіровтің аудармалары туралы этюдтер", "Лики и словы", "Аударма туралы Ода", "Өмір – Дәуір", "Абай – үш тілдегі жиырма өлең" және оның көптеген көркем, публицистикалық және эссеистік шығармалары дәлел.

Бельгер әр түрлі халықтардың мәдениеттері мен әдебиеттерінің табиғи дамуымен өзара түсіністігі, өзара әрекеттесуі, өзара енуі үшін үнемі жақтады.

Қоғамдық қызметі

Герольд Карлович шығармашылықпен қатар қоғамдық қызметке де белсене араласты. Ол Қазақстандағы неміс диаспорасының мәселелерін көтеріп, олардың мәдениетін сақтауға бағытталған іс-шараларға қатысты.

Сонымен қатар қазақ тілін дамыту, ұлттық құндылықтарды сақтау мәселелері бойынша белсенді пікір білдіріп отырды.

Мұрасы

Герольд Бельгер 2015 жылы 7 ақпанда 81 жасында Алматы қаласында дүниеден озды. Алайда оның шығармалары мен идеялары әлі күнге дейін өзектілігін жоғалтқан жоқ. Бельгерді қазақ халқы ерекше құрметпен еске алады, себебі ол қазақ мәдениетінің нағыз жанашыры және насихатшысы болды.

Герольд Бельгердің өмір жолы – бұл әртүрлі ұлт өкілдерінің бейбітшілік пен ынтымақтастықта өмір сүре алатынын дәлелдейтін үлгі. Оның еңбектері болашақ ұрпаққа ұлттар арасындағы достық пен өзара түсіністіктің маңыздылығын ұғындыра береді.

Естеліктер

Қазақстанның зиялы қауымы Герольд Бельгердің өмірі мен өнеріндегі еңбегін жоғары бағалайды. Мәселен Әбіш Кекілбайұлы Бельгерді дараланбай, сараланбай тұра алмайды деп сипаттаған.

"Бала жасынан бір ғана өзін емес, туған халқын ойлап өскен қамырықты суреткер ерте ме, кеш пе бұйдасын үзіп шығып, өмір кеңістігінде, өнер жазирасында өз сүрлеуін салып, өз соқпағын омбылайды. Басынан кешкендерімен, өмірден түйгендерімен бөліседі. Қазақ әдебиетіндегі Бельгер соқпағы да уақыт өте келе, күні-түні жүрісі тоқтамайтын нағыз күре жолға айналғанын көріп отырмыз. Халықтар, қоғамдар, мәдениеттер арасындағы жылдан-жылға жиілей түскен үнқатысуларға үзбей атсалысып келе жатқан, қайсарлана алға ұмтылып, қайраттана ой тол­ғаған айтулы азаматтың, кемел тұл­ғаның асқақ дауысы барған сайын саңқылдай түсері анық. Ендеше, ол өлмейді. Өзі болмаса, сөзі мәңгі өшпес өмірмен бірге жасай бермек-ті", - делінген "Қош бол, Герольд!" атты мақаласында автор.

Ал қазақ жазушысы Роллан Сейсембаев "Герағамыз еңбекпен біте туған жаратылысы бар жалғыздар тобынан еді" деп баға береді.

"Жаныңызбен жақсы көрген қазақ­тарға сіз талмай телефон соқтыңыз. Біз телефонды кейде көтердік, кейде көтермедік. Сөзіңізді кейде ұқтық, кейде ұқпадық. Бірақ, қанына тәртіптілік туа бітпеген қазақтар сізді жанындай жақсы көрді, сыйлады. Тілеуіңізді тіледі. Сізді ұлағат тұтты. Сіз қазақ даласының ар-ожданына айналдыңыз. Алдымызға салған ақылды, қамқор ағамыз болдыңыз. Неміс болып та сөйлеген, орыс болып та сөйлеген, қазақ болып та сөйлеген қайран Герағам-ай!" - деп жазған Сейсембаев.