Зорлық-зомбылықтан қалай сақтану керек: маңызды нұсқаулық

Бұл мақаламызды "Сақтықта қорлық жоқ" деп бастауымызға негіз бар. Отбасындағы зорлық-зомбылық мәселесі Қазақстанда күрмеулі мәселеге айналды. Көп жағдайда зорлық-зомбылық құрбандары қайда жүгінерін де, қалай әрекет ету керегін де білмей жатады. Сондықтан KAZ.NUR.KZ зорлық-зомбылық жағдайында не істеу керегі туралы нұсқаулық әзірледі.

Статистика не дейді?

Бас прокуратураның қоғамдық мүдделерді қорғау қызметінің бастығы Марат Әбішевтің мәліметінше, отбасылық зорлық-зомбылық мәселесі қоғамның ауыр дертіне айналып барады.

"Жыл сайын елде осы азғындықтың салдарынан кем дегенде 80 әйел қайтыс болады. 150-ге жуық адам ауыр жарақат алды, 200-і орташа және 4000-нан астам әйел жеңіл жарақат алды. Полицияға күн сайын 300 өтініш келіп түседі", - деген еді Әбішев 2023 жылғы қарашада берген сұхбатында.

Былтырғы қазанда Қазақстанның мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева кейінгі төрт жарым жылда тұрмыстық зорлық-зомбылықтан 869 адам қайтыс болғанын хабарлады. Денсаулыққа ауыр зиян келтірудің 2 086 жағдайы тіркелді.

Lenta.ru басылымына сұхбат берген қазақстандық саясаттанушы Марат Шибутов әйелдер неге полицияға арыз беруден бас тартатынын түсіндірген.

"Әйелдер полицияға зорлық-зомбылық жағдайлары туралы айтып жүгінбейтінінің бір проблемасы - полицейлердің жанашырлығы мен түсінушілігінің болмауы, олар ер адамдар болғандықтан, қызмет түріне байланысты өте дөрекі адамдар", - деген еді.

Зорлық-зомбылыққа не жатады?

Мемлекеттік органдардың сайтындағы мәлімет бойынша, зорлық-зомбылық анықтамалығы мынадай: Тұрмыстық зорлық-зомбылық күш көрсету, психологиялық, жыныстық немесе экономикалық зорлық-зомбылық түрінде болуы мүмкін.

• Күш көрсету зорлық-зомбылығы – дене күшін қолданып, денені ауыртып денсаулыққа қасақана зиян келтіру.
• Психологиялық зорлық-зомбылық – адамның психикасына қасақана әсер ету, оны қорқыту, қорлау, бопсалау немесе құқық бұзушылықтарды немесе өмірге немесе денсаулыққа қауіп төндіретін, сондай-ақ психикалық, дене және жеке басы дамуының бұзылуына әкелетін әрекеттерді жасауға мәжбүрлеу (еріксіз көндіру) арқылы ар-намысы мен абыройын кемсіту.
• Сексуалдық зорлық-зомбылық – адамның жыныстың тиіспеушілігіне немесе жыныстық еркіндігіне қауіп төндіретін құқыққа қарсы қасақана іс-әрекет, сондай-ақ кәмелетке толмағандарға қатысты сексуалдық сипаттағы іс-әрекеттер.
• Экономикалық зорлық-зомбылық – адамды заңмен көзделген құқығы бар тұрғын үйінен, тамағынан, киімінен, мүлкінен, қаражатынан қасақана айыру.

Полиция өтінішті қабылдаудан бас тартуға құқығы жоқ

Мемлекеттік органдардың ресми көмегіне жүгінудің алгоритмі мынадай.

№1. 102 телефоны арқылы полицияға хабарласыңыз

Онлайн Qamqor порталы арқылы өтінішіңіз тіркелетін жерге өтініш беру немесе дереу полицияға 102 нөміріне хабарласыңыз.

Тұрмыстық зорлық-зомбылық жасаған адамға шара қолдану үшін полиция қызметкерлерін оқиға орнына шақыруға және полиция қызметкерінен сізді сот-медициналық сараптамаға жіберуді сұрауға құқығыңыз бар.

Полиция қызметкерінің өтінішті қабылдаудан бас тартуға құқығы жоқ.

№2. 103 телефоны арқылы жедел жәрдем шақырыңыз

Ұрған жағдайда медициналық көмекке жүгінген кезде жедел жәрдем бригадасы да полиция шақырады. Тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбаны агрессорға қарсы арыз жазады, содан кейін процедура жоғарыда сипатталғандай болады.

№3. Дағдарыс орталығына немесе баспанаға барыңыз

Қазақстанда тәулік бойы жұмыс істейтін 150 ұлттық сенім телефоны жұмыс істейді, ол балаларға, жастарға және зорлық-зомбылыққа ұшыраған адамдарға арналған.

Ұлттық сенім телефоны 150 – бұл есте сақтауға оңай үш таңбалы нөмірге еліміздің кез келген түкпірінен, балаға ыңғайлы уақытта тәулік бойы, қазақ және орыс тілдерінде тегін қоңырау шалу мүмкіндігі.

Тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбаны болған әйелдер қорғауға маманданған дағдарыс орталығына немесе баспанаға (жүктеп алу үшін Word құжаты бар) тікелей хабарласа алады. Байланыстарды іздеу жүйесінде қаланы көрсететін шешуші сөздер арқылы табуға болады. Мысалы, "дағдарыс орталығы", "тұрмыстық зорлық-зомбылық", "Алматы", "Астана". Немесе сайтта.

111 нөміріне хабарласудың маңызы

111 байланыс орталығының қызметінің мақсаты мен міндеттері - отбасы, әйелдер және балалардың құқықтарын қорғау мәселелері бойынша жан-жақты көмек көрсету, күнделікті өткір проблемалардың алдын алу.

111 байланыс орталығының қызметі мемлекеттік деңгейде жұмыс істейді.

Егер кішкентай баланың қараусыз қалғанын, оған қауіп төніп тұрғанын байқасаңыз, балаға немесе әйелге қатыгездік көрсету, зорлық-зомбылық көрсету, құқықтарының бұзылуы мүмкін екенін білсеңіз, 111 нөміріне хабарласуыңыз керек.

•  "111" нөмірі – тәулік бойы 24/7 ашық
• "111" нөмірі – құпия
• "111" нөмірі – өңірлердің ішкі істер департаментімен және жедел топтармен тәулік бойы байланыста болу
• "111" нөмірі – балалардың, отбасылар мен әйелдердің құқықтарын қорғауға байланысты барлық мәселелер бойынша өтініш қабылдау.
• Барлық қоңыраулар жазылады. Қоңырау шалушы қандай шаралар қабылданғаны туралы кері байланыс беруі қажет.

"Құқықбұзушылық туралы "111"-ге дереу хабарлау арқылы әрқайсымыз отбасының, әйелдер мен балалардың қорғаушысы бола аламыз және болуымыз тиіс.

Өтініш берушілердің сұрақтарын шешу кезінде "111" Қызмет қызметкерлері өзара іс-қимыл алгоритмін ескере отырып, мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдармен, әкімдік қызметкерлерімен, сондай-ақ облыстық қоғамдық қабылдау орталықтарымен өзара іс-қимыл жасайды", - делінген gov.kz сайтындағы нұсқаулықта.

Сондай-ақ әрбір өтініш берушіге өтінішті шешу үшін қандай шаралар қабылданғаны немесе өтінішті қарау нәтижесі туралы кері байланыс беріледі.

"111" Байланыс орталығы қызметінің жұмысын ұйымдастыру "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясы" КЕАҚ құру арқылы 1414 Бірыңғай байланыс орталығының қазіргі платформасына ұқсас дамыған инфрақұрылымды және белгіленген процестерді ескере отырып жүзеге асырылады.

"111" Байланыс орталығының қызметі мыналарға мүмкіндік береді:

• әртүрлі байланыс арналары арқылы азаматтарға консультация және психологиялық көмек көрсету: телефон қоңыраулары, дыбыстық қоңыраулар, мәтіндік диалогтар;
• шақыру процестерін автоматтандыру: сөйлесуді жазу, есептерді жинау;
• CRM қолдану, өтініштерді басқару және өңдеу, қолдау желілері арасындағы бағыттау;
• қоңырауларды, өтініштерді, азаматтармен мәтіндік диалогтарды бақылау.

Бүгінде Қазақстанда 41 дағдарыс орталығы бар, оның 14-і мемлекеттік.

Дағдарыс орталықтары мен баспаналарда әйелдерге қамтамасыз ету стандартына сәйкес құқықтық, психологиялық және басқа да көмектер көрсетіледі.

"Дағдарыс орталықтары одағы" ММ "Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы" КЕАҚ мемлекеттік гранты аясында Қазақстан Республикасы Ақпарат және әлеуметтік даму министрлігінің көмегімен "Тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына арналған дағдарыс орталықтарының қызметін және агрессорлармен жұмысты жақсарту жөніндегі шаралар кешені" әлеуметтік жобасын жүзеге асырады.

• Тұрмыстық зорлық-зомбылықты басынан өткерген болсаңыз, онда бұл туралы үнсіз қалмаңыз!
• Тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарын қорғау мақсатында ішкі істер органдарына тұрмыстық зорлық-зомбылықтың жеке профилактикасы шараларын қолдануға, сондай-ақ оларды мамандандырылған дағдарыс орталығына жіберуге уәкілеттік берілген.
• Зорлық-зомбылыққа ұшыраған болсаңыз, әрқашан мына сенім телефоны арқылы хабарласа аласыз: қысқа нөмірі - 150, мобильді нөмірі - 8 708 10 608 10, электрондық поштасы - kzsoyuz@gmail.com.