Тарих сырлары: Селжұқтар мемлекеті туралы не білген жөн

Селжұқтар мемлекеті – орта ғасырлар дәуіріндегі ең қуатты және ықпалды империялардың бірі. Бұл мемлекет тарихта маңызды рөл атқарып, бүгінгі Түркия, Иран және Орталық Азияның көптеген аумақтарын қамтыған. Селжұқтардың тарихы мен мәдениеті жайлы білу арқылы біз сол заманның саяси, әлеуметтік және экономикалық даму ерекшеліктерін жақсырақ түсінеміз.

Селжұқтар мемлекетінің құрылуы

Селжұқтар мемлекетінің негізін қалаған түрік тайпалары еді. Бұл тайпалар Орта Азиядан шығып, кейінірек Иран және қазіргі Түркия аумақтарына дейін кеңейді. Селжұқтар мемлекетінің атауы оның негізін қалаған Селжұқ бейдің есімімен аталды.

Селжұқ бейдің ұрпақтары ислам дінін қабылдап, оның таратылуына үлкен үлес қосты. Олар исламның сүнниттік бағытында болды және бұл оларға саяси және діни қолдауды қамтамасыз етті.

1038 жылы Салжұқ Нишапур қаласынан кейін Хорасанды (1040 жылы) жаулап алды. Осы кезден бастап Салжұқтың саяси тарихы Салжұқ мемлекетті тарихмен тығыз байланысты болды. ХІ-ХІІІ ғасырларда басқа да оғыз ордаларымен және Иран, Әзірбайжан, Кіші Азияның байрығы араласып, түркімен, Әзірбайжан, және түрік халықтарының қалыптасуына ықпал болды.

Саяси құрылымы және басқару жүйесі

Селжұқтар мемлекетінің басқару жүйесі күрделі және орталықтандырылған болды. Мемлекет басында сұлтан тұрды, ал аймақтарды басқару үшін уәзірлер мен әмірлер тағайындалды. Мемлекеттік басқару жүйесі мықты әскери күшке негізделді, бұл Селжұқтардың көптеген жаулап алуларын және аумақтық кеңеюін қамтамасыз етті.

Селжұқтар билігі кезінде көптеген қалалар мен бекіністер салынды, олардың кейбіреулері бүгінгі күнге дейін сақталған. Исфахан, Мерв және Нишапур сияқты қалалар сол дәуірде ірі мәдени және экономикалық орталықтарға айналды.

Мәдениеті мен өнері

Селжұқтар мемлекеті мәдениет пен өнердің гүлдену кезеңі болды. Архитектура, әдебиет, ғылым және философия салаларында айтарлықтай жетістіктерге жетті. Селжұқтар архитектурасы ислам өнерінің ең үздік үлгілерін көрсетті, олардың ішінде мешіттер, медреселер және сарайлар бар. Мысалы Исфахан қаласындағы Ұлы мешіт (Масджид-е Джаме) Селжұқтар дәуірінің ең көрнекті ескерткіштерінің бірі саналады.

Селжұқтар ғылым мен білімге үлкен мән берді. Олар көптеген медреселер ашып, солар арқылы ғылыми зерттеулер мен білім беру жүйесін дамытты. Сол дәуірде математика, астрономия, медицина және философия салаларында үлкен жетістіктерге қол жеткізілді. Олардың ең танымал ғалымдарының бірі – Омар Хайям.

Экономикалық дамуы

Селжұқтар мемлекеті экономикалық тұрғыдан да өте мықты болды. Олар Ұлы Жібек жолының бойында орналасқандықтан, сауда мен қолөнердің дамуына үлкен көңіл бөлді. Бұл олардың байлығы мен экономикалық қуатын арттырды.

Сауда жолдары арқылы мемлекетке көптеген тауарлар мен шикізаттар жеткізілді, ал Селжұқтар өз кезегінде түрлі өнеркәсіп өнімдерін экспорттады.

Құлдырауы және мұрасы

Селжұқтар мемлекеті XII ғасырдың соңына қарай әлсірей бастады. Ішкі алауыздықтар мен сыртқы шапқыншылықтар олардың құлауына себеп болды. 1194 жылы Хорезмшахтармен болған шайқаста Селжұқтар ауыр жеңіліске ұшырап, олардың билігі біртіндеп аяқталды.

Дегенмен, Селжұқтар мемлекетінің мұрасы бүгінгі күнге дейін сақталған. Олардың мәдени және ғылыми жетістіктері ислам әлемінде және бүкіл әлемде үлкен ықпал етті. Селжұқтар салған архитектуралық ескерткіштер мен қалалар бүгінгі күнге дейін туристер мен ғалымдарды қызықтыруда.

Селжұқтар мемлекеті тарихта ерекше орын алады. Бұл мемлекет Орта ғасырлар дәуірінде саяси, мәдени және экономикалық дамудың жоғары деңгейіне жетті. Селжұқтар дәуірінің жетістіктері мен мұрасы бүгінгі күнге дейін маңызды болып қала береді. Сондықтан Селжұқтар мемлекеті туралы білімімізді кеңейту бізге сол заманның тарихын жақсырақ түсінуге мүмкіндік береді.