Сұлулығымен талайды таңдай қақтырған: өткен ғасырдың басындағы қазақ актрисалары

ХХ ғасырдың басында қазақ мәдениеті жаңа деңгейге көтеріліп, ұлттық өнер сахнасының алғашқы жұлдыздары жарқырап шықты. Осы кезеңде қазақ театрының қалыптасуына және дамуына үлес қосқан әйел актрисалар ерекше орын алады. Олар тек шығармашылық қабілеттерімен ғана емес, сонымен қатар қазақ қоғамындағы әйелдердің рөлі мен мәртебесін өзгертуге де ықпал етті.

Меруерт Өтекешова

Меруерт Өтекешова 1951 жылы 25 ақпанда Оралда дүниеге келген, қазақтың белгілі актрисасы және педагогы, Қазақстанның халық әртісі атағын алған талантты тұлға. Өмірінің көп бөлігін сахна мен экранда өткізген Меруерт Өтекешова қазақ мәдениетінің дамуына зор үлес қосты.

Меруерт Өтекешова мектепті тәмамдаған соң, 1968 жылы Алматы қаласындағы Құрманғазы атындағы қазақ мемлекеттік мәдениет институтының театр факультетіне оқуға түсіп, Хадиша Бөкееваның шәкірті болды. Өтекешова мектепті бітірген соң бірден кино өнеріне қадам басты.

Меруерт Өтекешова өзінің шығармашылық жолын 1970 жылы "Қыз Жібек" фильмінде басты рөлде ойнаудан бастады. Ол Жібек рөлінде ойнап, өзінің тамаша актерлік қабілетін көрсетті. Бұл фильм қазақ кино өнерінің алтын қорына еніп, Меруерт Өтекешованың есімін бүкіл елге танымал етті.

Фильмдегі Жібек рөлі Меруерт Өтекешоваға үлкен табыс әкеліп, оны халықтың сүйікті актрисасына айналдырды. Ол қазақ халқының мәдени мұрасын көрсететін көптеген кино мен театр қойылымдарында ойнады. Оның өнері әрдайым жоғары бағаланып, көптеген марапатқа ие болды.

Меруерт Өтекешова тек кино өнерінде ғана емес, театр сахнасында да белсенді жұмыс істеді. Ол Алматыдағы М. Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрында қызмет атқарды. Театрда ол көптеген күрделі және әртүрлі рөлдерді сомдап, өзінің көпқырлы актерлік қабілетін көрсетті. Мысалы актриса "Ағам менің", "Ұлымның оралуы", "Қосымша сұрақтар", "Тентек балалар", "Аждаһа жылы", "Орнамент", "Кінәңді ақта", "Жауын", "Ақ бақсы" телетуындыларындағы рөлдерімен көрермен жүрегінен орын алды.

Меруерт Өтекешова тек актриса ретінде ғана емес, сонымен қатар педагог ретінде де танымал. Ол өзінің білімі мен тәжірибесін жас буын актерлерге үйретіп, көптеген талантты шәкірттер тәрбиеледі. Оның педагогикалық қызметі қазақ театр және кино өнерінің дамуына үлкен үлес қосты. Меруерт Өтекешованың өнері мен еңбегі көптеген марапаттармен және атақтармен бағаланды. Ол Қазақстанның халық әртісі, Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі атақтарын алды. Оның өнері мен еңбегі тек Қазақстанда ғана емес, шетелде де жоғары бағаланды.

Төлегеннің рөлінде ойнаған атақты актер Құман Тастанбековтің жары. Олардың фильмдегі махаббаты өмірде жалғасын тауып, кейін екеуі отбасы құрған. Жұлдызды жұптың Жібек, Томирис, Фараби есімді ұл-қыздары бар.

Актриса сұхбатында күйеуі жайлы естелігін бөлісіп, марқұм күйеуі сияқты жігітті еш жерде кездестірмегенін айтқан. "Мен түсірілімге мектеп бітіргеннен кейін келдім. 17 жаста едім. Ал Құман студент, сымбатты жігіт, ұзын бойлы. Ондай жігітті қазір еш жерде көрген жоқпын. Сымбатты жігіттер көп. Бірақ Құман сияқты жігітті мен көрген жоқпын. Құман нағыз ауылдың жігіті. 20 жасында Алматыға оқуға келді", - деп еске алған еді Меруерт Өтекешова.

Меруерт Өтекешова қазақ мәдениеті мен өнерінің дамуына үлкен үлес қосқан талантты актриса және педагог. Оның шығармашылығы мен еңбегі қазақ халқының мәдени мұрасын байытып, көптеген ұрпаққа үлгі боларлықтай. Меруерт Өтекешова өзінің өнері мен еңбегі арқылы мәңгілікке ел есінде қалатын тұлға.

Әмина Өмірзақова

Өмірзақова қазіргі Абай облысындағы Қараауылда 1919 жылы 8 наурызда дүниеге келген, кеңестік және қазақстандық кино және театр актрисасы. Қазақ КСР-нің Халық әртісі, Қазақ КСР-нің Мемлекеттік сыйлығының иегері. Қазақ кино және театр өнерінде өзіндік қолтаңбасын қалдырған дарынды актриса.

Әмина Өмірзақова өз өнерімен қазақ мәдениетіне үлкен үлес қосқан тұлға. Өнерпаз жас кезінен өнерге қызығушылық танытып, 1938 жылы Ленинградтағы (қазіргі Санкт-Петербург) мемлекеттік сахна өнері техникумының (кейін Ленинград театр, музыка және кинематография институты) қазақ студиясын бітірген. Ол театрда тәжірибе жинап, актерлік шеберлігін шыңдай түсті.

Әмина Өмірзақова киноға алғашқы қадамдарын 1938 жылы жасады. Ол өзінің алғашқы рөлін "Амангелді" фильмінде ойнап, көпшіліктің назарына ілікті. Осы фильм оның кинодағы ұзақ және табысты мансабының бастауы болды. Тарихи тұлға тек Қазақстанда емес, бүкіл Кеңес Одағы көлемінде танымал болды. Оның өнері жоғары бағаланып, көптеген марапатқа ие болды.

Ол ана рөлін шебер сомдаған актриса ретінде танымал. Ол көптеген фильмде ананың бейнесін сенімді және әсерлі етіп көрсетіп, көрермендердің жүрегінен орын алды.

Әмина Өмірзақованың шығармашылығы қазақ кино өнерінің алтын қорына енді. Ол көптеген кинофильмде ойнап, өзінің шеберлігімен көрермендерді тәнті етті.

• "Ана туралы аңыз": Бұл фильмде Әмина Өмірзақова басты рөлді сомдап, өзінің актерлік шеберлігін көрсетті. Фильм қазақ киносының классикасына айналып, Әмина Өмірзақоваға үлкен табыс әкелді.
• "Тақиялы періште": Әмина Өмірзақова бұл фильмде де ана рөлін орындап, өзінің шеберлігін тағы да дәлелдеді. Фильмнің оқиғасы мен кейіпкерлері көрермендерге ерекше әсер етіп, фильм қазақ киносының ең сүйікті туындыларының біріне айналды.

Әмина Өмірзақованың өнері жоғары бағаланып, көптеген марапатқа ие болды. Ол Қазақстанның халық әртісі, Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі атақтарын алды. Оның өнері тек Қазақстанда емес, бүкіл Кеңес Одағында жоғары бағаланды.

Оның күйеуінің есімі – Кәмәси Өмірзақ. Ләйлә деген қызы мен Талас, Ескендір есімді ұлдары бар.

Өмірзақова қазақ кино өнерінің дамуына зор үлес қосқан тұлға. Оның өмірі мен шығармашылығы қазақ мәдениетінің байлығын арттырып, көптеген ұрпаққа үлгі боларлықтай. Әмина Өмірзақованың өнері мен еңбегі арқылы қазақ киносы әлемге танылып, оның есімі тарихта мәңгі сақталады.

Шолпан Алтайбаева

Шолпан Алтайбаева – қазақ мәдениеті мен өнерінің дамуына зор үлес қосқан талантты актриса. Ол 1947 жылы Алматы қаласында дүниеге келген. Шолпан Алтайбаева өзінің өнерімен, еңбекқорлығымен және шеберлігімен көпшілікке танымал болған. Өнерпаз жас кезінен өнерге қызығушылық танытып, өз өмірін сахнаға арнады. Ол Алматыдағы Алматы шет тілдер институтында (француз тілі факультеті) оқып, білім алды.

Алтайбаева өзінің еңбекқорлығы мен табандылығының арқасында қазақ театр және кино өнерінде үлкен жетістіктерге жетті. Ол өзінің рөлдерін шебер орындап, әрқашан жоғары баға алды. Шолпан Алтайбаева көптеген қазақ фильмдерінде ойнап, өзінің ерекше талантымен көрермендерді тәнті етті. Оның өнері әрдайым жоғары бағаланып, көптеген марапаттарға ие болды.

Шолпан Алтайбаева өзінің шығармашылық жолында көптеген рөлдерді сомдап, қазақ киносы мен театрында жарқын із қалдырды. Оның шеберлігі мен дарындылығы қазақ мәдениетінің дамуына үлкен үлес қосты.

"Тақиялы періште" фильмінде Шолпан Алтайбаева басты рөлдердің бірін ойнап, өзінің актерлік шеберлігін көрсетті. Фильм қазақ киносының классикасына айналып, көрермендердің сүйікті туындыларының бірі болды.

"Жас Қазақ үні" басылымына берген сұхбатында ол өзін танытқан кинотуындыға қалай шақырту алғанын айтып берген.

"Бұл өзі әжептәуір ұзақ "тарих". Мен бес фильмге түстім. "Тақиялы періште" төртінші кином екен. Тырнақалды фильмім ­– "Ән қанатында". Ол, негізінен, Оңтүстік Қазақстан облысының Созақ ауданында түсірілді. Міне, Шәкен аға мені бірінші рет сол түсірілім алаңында көріп, қызыққан секілді.

О кезде Алматыдағы №56 мектепте 11-класта оқитынмын. Әзірбайжан Мәмбетов түсірген бұл дүниенің екінші режиссері Ғалия Сүлейменова мектебімізге келіп, Ләйла рөліне лайықты қыз іздейді. Бірақ талай адамды көріп, ешкімге көңілі толмаған сияқты. Ақырында о кісі біздің де сыныбымызға кіріп, фотосынақтан өткізу үшін мені таңдап алды.

Бұл оқиға менің өмірімде айрықша серпіліс туғызды. Ләйла рөліне бекітіліп, сценариймен таныса келе, мұның қазақстандық жазушы Николай Ановтың романы желісімен даярланған дүние екенін білгенмін. Шығарма алғашқы қазақ театрының қалыптасу тарихына арналған. Қаламгер кітабына театр корифейлері – Қалибек Қуанышбаев, Иса Байзақов, Шара Жиенқұлова, Құрманбек Жандарбеков, ерлі-зайыпты Қанабек және Күләш Байсейітовтер, өзге де өнер саңлақтары өмірінің кейбір қым-қуыт, қызықты сәттерін арқау етеді. Осыны әлгі тұста "Ана – Жер Ана" спектаклі арқылы бүкіл Одаққа, қала берді алыс шет елдерге аты дүркіреп шыға бастаған Әзірбайжан аға кино тілінде бейнелеуді ұйғарады", - дейді ол.

Шолпан Алтайбаева кино саласында ғана емес, театр сахнасында да белсенді жұмыс істеді. Ол көптеген күрделі және әртүрлі рөлдерді шебер орындап, өзінің көпқырлы актерлік қабілетін көрсетті. Ол тек актриса ретінде ғана емес, сонымен қатар режиссер және педагог ретінде де танымал болды. Ол көптеген жас актерлерді тәрбиелеп, өзінің тәжірибесі мен білімін оларға үйретті.

Орта Азия ғылыми-зерттеу институтында аудармашы болып жұмыс істеген, шет тілдер институтында сабақ берді. Сондай ақ Құрманғазы атындағы Қазақ мемлекеттік консерваториясының вокал факультетінде итальян тілінен сабақ береді.

Бикен Римова

Бикен Римова 1923 жылы 1 қаңтарда қазіргі Алматы облысы, Қаратал ауданында дүниеге келген. Ол қазақ театр және кино өнерінің көрнекті актрисасы, Қазақстанның халық әртісі атағын алған талантты тұлға.

Бала кезінде көтеріліс болып, байларды қудалау басталып, мүлкін алып қойып жатқанда анасымен бірге Қырғызстанға қашқан. Отбасындағы жалғыз қыз қайыр тілеген кездері болғанын айтқан. Әкесі ерте жасында қайтыс болған. Ал 49 жасында әйгілі драматург Шахмет Құсайынов қайтыс болып, бұл жағдай оның өміріндегі ауыр соққы болды. Жарасымды жұптың сыйластығы мен құрметін әріптестері ұзақтан-ұзақ баяндайды.

Өнерге алғашқы қадамына тоқталсақ, Бикен Римова есепші мамандығын училищеде оқып, тастап кеткен. Жас кезінен өнерге қызығушылық танытып, Алматы театр училищесінде білім алды. Осы кезде Күләш Байсейітовамен және ағайынды Абдуллиндермен танысып, Оның актерлік шеберлігі ерте жастан-ақ көрініп, ұстаздары мен көрермендерін тәнті етті.

Бикен Римова 50 жылдан астам уақыт театр және кино өнеріне қызмет етті. Оның мансабының ұзақтығы мен тұрақтылығы оның өнерге деген шексіз сүйіспеншілігін және адалдығын көрсетеді.

Өнерпаз актриса ғана емес, сонымен қатар драматург, педагог және қоғам қайраткері болды. Оның шығармашылық қызметі көптеген саланы қамтыды және әрдайым жоғары бағаланды. Бикен Римованың шығармашылығы қазақ мәдениетінің байлығын арттырды. Ол көптеген театр қойылымдарында, кинофильмдерде және телеспектакльдерде ойнап, өзінің актерлік шеберлігін көрсетті.

Театр сахнасындағы рөлдеріне тоқталсақ, Бикен Римова Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрында өмір бойы қызмет атқарды. Ол көптеген күрделі және әртүрлі рөлді шебер орындап, көрермендердің сүйіспеншілігіне бөленді. Оның ең есте қаларлық рөлдерінің бірі – Асқар Тоқпановтың ұсынысымен "Еңлік-Кебек" пьесасындағы Еңлік рөлінде ойнады.

Кинода Бикен Римова көптеген қазақ фильмдерінде ойнап, өзінің шеберлігін экранда да көрсетті. Оның фильмдердегі рөлдері тереңдігімен, шынайылығымен және әсерлілігімен ерекшеленді. "Дала қызы", "Менің атым Қожа", "Тақиялы періште", "Ана туралы аңыз" және басқа да фильмдердегі рөлдері қазақ киносының классикасына айналды.

Ол тек актерлік шеберлігімен ғана емес, сонымен қатар драматургия және әдебиет саласында да танымал болды. Ол көптеген пьесалар мен әңгімелер жазып, қазақ әдебиетінің дамуына үлес қосты.

Бикен Римованың өнері мен еңбегі жоғары бағаланып, көптеген марапаттарға ие болды. Ол Қазақстанның халық әртісі, Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі атақтарын алды. Оның өнері тек Қазақстанда ғана емес, шетелде де жоғары бағаланды.

Бикен Римова қазақ мәдениеті мен өнерінің дамуына зор үлес қосқан талантты тұлға. Оның өмірі мен шығармашылығы қазақ мәдениетінің байлығын арттырып, көптеген ұрпаққа үлгі боларлықтай. Бикен Римованың өнері мен еңбегі арқылы қазақ киносы мен театры әлемге танылып, оның есімі тарихта мәңгілікке сақталады.

Баян Әділова

Шәкен Аймановтың "Алдар көсе" фильміндегі Қарлығаш рөлімен жақсы таныс актриса Баян Әділова туралы дерек кемде-кем. Қазақ мемлекеттік университетін бітіргені белгілі.

Желідегі форумдардың бірінде ол туралы аз-кем ақпарат жазылған. Мысалы осы жалғыз түскен фильмінен кейін тұрмысқа шығып, қазіргі уақытта үш немересі бар екені айтылған. Жасы 80-ге жетіп қалған.

Сол форумдағы пікірлердің бірінде Гүлбахрам есімді сіңлісі де актриса болғаны және "Чинара на скале" фильміне түскені жазылған. Алайда екеуі де өнер жолын таңдамаған.

El.kz мәліметінше, "Алдар көсе" туралы ең алғаш фильм түсіріп, оның образын көрермен қауымға алғаш жеткізгендердің бірі – Шәкен Айманов.

"Осылайша Алдардың бейнесі біздің санамызға алғаш Шәкен Аймановтың "Алдар Көсе" (1965 жыл) фильмі арқылы бекіді. Содан кейін тағы да жаңаша сипатта фильмдер мен мультфильмдер түсірілді. Бірақ Шәкен Айманов түсірген Алдардың жөні бөлек. Онда қарақан басының қамын ойлаған, әлсіздер мен байлардың арасындағы таптық бөлінушілікті, дәстүрдің еленбеуі сияқты кемшіліктерді аша білген. Адамдардың бір-біріне деген мейірімі мен бауырмалдығы жоғалғандығын дәл басқан.

"Алдар көсе" фильмі – Шәкен Аймановтың кино өнеріндегі Алдар көсе рөлін сомдаған ірі шығармасы. Экранда халықтың сүйікті кейіпкері өзінің ақылдылығымен, тапқырлығымен, кең пейілділігімен, ұшқыр ойымен, даналығымен танылады және осының бәрі әзіл-қалжыңымен жеткізіледі. Алдар көсе рөліндегі Шәкен Аймановтың шеберлігі халық ертегісін қазіргі кезбен байланыстырып, әрі Алдардың көзқарасын, тәлім-тәрбиесін бүгінгі күннің түсінігімен жеткізе білуі. Актердің өте шынайы ойыны экраннан Алдардың өзін көргендей әсер қалдырады", - делінген мақалада.