Маңғыстаудағы жұмбақ тас құпиясы: Үстірт жебелері туралы не білесіз

Қазақ даласының әрбір тау-тасының сыры бар. Әр өңірдегі киелі орындардың жөні бөлек. Бұл жазбамызда киелі Маңғыстаудағы жұмбақ тас құпиясы жайлы тарқатып айтамыз.

Үстірт қыраты Қазақстан мен Өзбекстанның аумағында орналасқан. Осы уақытқа дейін бұл жер планетадағы зерттелмеген жерлердің бірі болып қала береді. Үстірттің басты құпиясы "Үстірт жебелері" болып саналады. Бұл - бұрын еш жерде кездеспеген көне құрылыс. Жебелердің өлшемінің үлкендігіне байланысты жаяу немесе атқа, түйеге мінген адам оны көре алмайды. Бұл көрініс 1986 жылы аэрофототүсірілім кезінде ғана табылды.

BasNews.kz сайтында жарияланған "Маңғыстаудың тылсым таңбасы: Жұмбақ тас құпиясы" мақаласында ежелгі өркениет таңбасы туралы мынадай мәлімет берілген:

"Google карталарына N43°24’31.80″, e54°06’22.50″ координаттарын енгізіп қарасаңыз, жебе тәрізді ғимараттар салынғанын көреміз. Академик тарих ғылымдарының докторы, Бауыржан Байтанаевтың айтуынша әр қанатының ұзындығы 800-900 метр болады. Таспен белгіленген жебе ұшымен бірге есептесек, 1,5 шақырымға жетпек. Тастан жасалған біліктердің биіктігі қазір бір метрден сәл асады. Бұл құрылымдардың тізбегі әйгілі «Бозжыр» трактатынан 100 км-ден астам қашықтықта байқалды. Бірақ ғалымдар оның Өзбекстан аумағына қарай созылып жатқанына сенімді".

Мақала авторы бұл арақашықтық Перудегі НАСКО шөліндегі жұмбақ сызықтар мен сызбалардың әлемге әйгілі жүйесінің ұзындығынан асып түсетінін жазады.

Бұл құрылымдар жергілікті халыққа "Аран" деген атпен белгілі. Археологтар қазба деректері табылған керамика мен басқа заттар біздің дәуіріміздің бірінші ғасырына жататыны байқалғанын жазады.

Үстірттегі жебелер

Үстірттің жалпы аумағы 200 мың шақырым, ал биіктігі 180-300 метр. Бұл маң жарлы-жартасты болып келеді. Сондықтан сырттай қарағанда Үстірт фантастикалық фильмдердегі адам аяғы баспаған планеталарға келеді. Оған екі-ақ жерден шығуға болады. Қыста суық, жазда ыстық Үстірттің климаты өте қатаң. Соған қарамастан мұнда ежелгі адамдардың мекен еткені туралы дәлелдер өте көп. Ғалымдар мұнда неолит дәуірінен, сақ және моңғол тайпаларының қоныстарын тапқан.

"Пасха аралының мегалитикалық құрылымын, жанартаулық көп тонналық тастың қатты бөліктерін ойып, бірнеше шақырым жерде аштық пен ыстыққа қарамастан шаршаған полинезиялықтар Аралдың қаупінен құтылу үшін қолмен тасымалдаған. Алып адам фигуралары басқа аралдардағы тайпаларының назарын бірінші болып аударуы керек еді. Бұндай ресурстарды жұмсаудың екінші себебі - өмір сүру.

Оңтүстік Американың Анд шыңдарындағы алып гранит блоктарынан тұратын алынбайтын қабырғаларды еске түсірейік. Олар соғысқан көршілерден қорғану қызметін атқарған. Сонымен қатар Еуропадағы ортағасырлық бастиондар барондар мен герцогтардың мықтылығы мен күшін көрсетті. Олардың тұрғындарын ішкі соғыстардан қорғады.

Тайпаның өмір сүруін қамтамасыз ететін тағы бір себеп-азық-түлік іздеу. Ауылшаруашылық дәуіріне дейін тек еңбек пен күш адамға жоғары калориялы тағаммен қамтамасыз ете алады...

Қазақстан аумағындағы мамонттардың жалғыз құрдастары ақбөкендер болған. Бұл жебе тәрізді орналасқан тас биіктігінің өзіндік себептерін түсіндіретін тәрізді… Дала бөкендері мұндай қоршаудан секіре алмайды. Көші-қон кезінде үлкен аумақтан үлкен табындар осы құрылымдарға айдалған болуы мүмкін. Сол варварлық әдіспен (таспен ұру) біздің алыстағы ата-бабаларымыздың азықпен тұтынуын қамтамасыз еткен болса керек.

Дәл осындай әдістерді 70-80 жылдары қазақстандық даладағы бригадалар да қолданған. Біздің ата-аналарымыз, ата-әжелеріміз дүкендерде бір рубльден аспайтын бағадағы, балғын, дәмді ет сатылғанын есіне алып жатады. Ақбөкендердің санын реттеу кезінде заманауи аңшылар дәл осындай әдістерді қайта қолданады.

Жаңа ашылулар мен зерттеулерді ескере отырып, біз ежелгі қауымдастықтардың даланың қатал жағдайында қауіпсіздік пен азық-түлікті қамтамасыз етуге тырысып, орасан зор еңбек еткенін осыдан-ақ көре аламыз. Осылайша, бұл мега-құрылымдар өздерінің ауқымдылығымен және техникалық шеберлігімен таң қалдырып қана қоймайды, сонымен қатар ежелгі өмір сүру стратегияларын және адамның қоршаған табиғатпен өзара әрекеттесу кілтін ұсынағанын көрсетеді. Олар мыңдаған жылдар бұрын осы жерлерді мекендегендердің тарихы мен даналығын ашуға көмектесетін біздің және ежелгі өркениеттердің арасындағы көпірге айналды", - делінген мақалада.

Жаңа ашылулар мен зерттеулерді ескере отырып, біз ежелгі қауымдастықтардың даланың қатал жағдайында қауіпсіздік пен азық-түлікті қамтамасыз етуге тырысып, орасан зор еңбек еткенін осыдан-ақ көре аламыз.

Осылайша, бұл құрылымдар ауқымдылығымен және техникалық шеберлігімен таң қалдырып қана қоймайды, сонымен қатар ежелгі өмір сүру стратегияларын және адамның қоршаған табиғатпен өзара әрекеттесу кілтін ұсынағанын көрсетеді.

Олар мыңдаған жылдар бұрын осы жерлерді мекендегендердің тарихы мен даналығын ашуға көмектесетін біздің және ежелгі өркениеттердің арасындағы көпірге айналды.

Қызылқала қалашығының құпиясы

Маңғыстау мемлекеттік та­рихи-мәдени қорығының директоры Нұрлан Құлбаевтың "Егемен Қазақстан" газетіне берген сұхбатында бұл өңірдегі тарихи ескерткіштер туралы айтады. Ғалым ерте орта ғасыр­лар­да Маңғыстау аймағынан белгілі Ұлы Жібек жолы кон­тинентаралық сауда жол­дары­ның солтүстік тармақтары өткенін баяндайды: "Маңғышлақ түбегі құр­лық және теңіз сауда қа­тынастарының тамаша ұш­тас­қан сауда жолдарының тран­зиттік бөлігінің бірі ре­тінде маңызды рөл атқарды".

"Сауданың дамуы мұнда ал­ғаш­қы отырықшы елді мекен­дер мен қалалардың, ал Каспий теңізінің жағалауында портты қыстаулардың пайда болуына септігін тигізді. Теңіздегі сауда барлық Каспий маңы мемлекеттерін біріктірді. Облыстағы соңғы жылдардағы археологиялық зерттеулердің басты бағыттарының бірі – Х-ХІІІ ғғ. кезеңдерімен шамаланатын Қызылқала орта ғасырлық қалашығы қалдық­та­ры. Қызылқала туралы білу оқырмандар үшін де тартымды жаңалық болады. Маңғыстау ауданында Ақмыш бұлағы жағасында орналасқан Х ғ. екінші жартысы – ХІІІ ғ. басы кезеңдеріндегі Қызылқала қалашығы – неғұрлым маңызды ескерткіш.

Бұл археологиялық нысанның шағын ғана бөлігіне алдын ала жүргізілген қазба жұмыстарының қорытындысы Қызылқала – ірі сауда-қолөнер қаласының қалдықтары болған деп болжауға мүмкіндік береді. Бұл жерден табылған қыш ыдыстарының сынықтары бойынша жорамалдасақ, қалашық құрылысы Х-ХІ ғғ. басталған, ал қайнаған өмір ХІІІ ғ. екінші жартысында Алтын Орданың сауда байланыстары жандануы басталғанға дейін тоқтаған.

Қызылқала қалашығы мәліметтері Арал-Каспий өңірі көшпелілерінің орта ғасырлық тарихы, сондай-ақ Шығыс Еуропа мен Азия елдерінің сауда бағыттары мен дамуы туралы шексіз жұмбақтардың шешіміне негізді жол сілтейді", - дейді ол.