Тасаттық деген не және ол қалай пайда болған

Тасаттық – қазақ халқының ежелден келе жатқан салт-дәстүрлерінің бірі. Бұл дәстүр көбінесе құрғақшылық кезеңінде жауын-шашын тілеу үшін атқарылады. Тасаттықтың шығу тарихы, мәні және атқарылу жолдары туралы түсінік беруді осы мақаламызда мақсат тұттық.

Тасаттықтың мәні

Тасаттық – табиғаттың құдіретіне табыну, жердің, судың құнарлы болуын тілеу мақсатында ұйымдастырылатын діни рәсім. Бұл дәстүр көбінесе көктем мен жаз мезгілдерінде, құрғақшылық кездерінде өткізіледі. Қазақ халқы табиғатпен тығыз байланыста өмір сүріп, оның әрбір құбылысына үлкен мән берген. Сондықтан да, тасаттықты өткізудің негізгі себебі – жаңбыр жауып, жердің құнарлығын арттыру, егін мен мал шаруашылығының өнімділігін қамтамасыз ету.

Тасаттықтың шығу тарихы және "тасаттық" сөзінің мәні

Тасаттықтың шығу тарихы ежелгі дәуірлерге барып тіреледі. Көшпелі өмір салтын ұстанған қазақ халқы табиғаттың әрбір құбылысына, әсіресе, жауын-шашынға ерекше мән берген. Жердің құнарлығын сақтап, малдың жайылымын жақсарту үшін жауын-шашынның маңыздылығы зор болды. Сондықтан да, қазақтар табиғатқа табынып, жаңбыр тілеу мақсатында тасаттық рәсімін өткізген.

Дінтанушы Нұрлан қажы Асанов мақаласында тасаттық туралы құнды деректер келтірген.

"Кей деректерде дұғалардың қабыл болатын уақыттары белгіленген. Солардың арасында жаңбыр жауған сәттегі дұға тілек бар. Біле білсеңіздер, жаңбырдың әр тамшысын періштелер көктен жерге тасиды. Сондықтан болар, дұға ету жақсылығын уақытымен енгізген. Қазір көктем болса, одан кейін жаз келе жатыр. Бұл мезгілдерде еліміздің көптеген жерлерінде көпшіліктің Алладан жаңбыр тілейтін оқиғалары сөзсіз кездеседі. Оны "Тасаттық" дейді", - деп анықтама берген Асанов.

Дінтанушының нұсқасы бойынша, қазақ тіліне бұл сөз араб тілінен енген, яғни "تَصَدُّق", "тасаддуқ" сөзі – Алла разылығы үшін қайыр садақа беру мағынасын білдіреді.

"Тасаттық қазақтың өмірінде ежелден үрдіске айналғанымен, бүгінгі тасаттық сол шариғатымызға лайық болмай жүрген секілді. Негізінде, ол көпшілікпен атқарылатын діни рәсім, құлшылық пен ғибадат. Оның жолына құрбандық шалынып, дұға жасалып, Алладан жаңбыр сұрау ниеті жатыр", - делінген хабарда.

Тасаттықтың атқарылу жолы

Тасаттық рәсімі бірнеше кезеңнен тұрады және әрбір кезеңнің өз ерекшеліктері бар. Бұл рәсім ауыл ақсақалдары мен имамдардың қатысуымен атқарылады.

1. Құрбандық шалу: Тасаттықтың басты элементтерінің бірі – құрбандық шалу. Бұл құрбандыққа көбінесе қой немесе сиыр сойылады. Құрбандық шалу арқылы табиғаттың құдіретіне құрмет көрсетіліп, жауын-шашын тіленеді.
2. Дұға оқу: Құрбандық шалынғаннан кейін, ауыл имамдары мен ақсақалдары арнайы дұғалар оқиды. Бұл дұғаларда жауын-шашынның мол болып, жердің құнарлығын арттыру, мал мен егіннің өнімділігін қамтамасыз ету сұралады.
3. Ауыл аралау: Дұғалар оқылғаннан кейін, ауыл тұрғындары арнайы дастарқан жайып, бір-біріне құрмет көрсетеді. Бұл дастарқан басында ауылдың ақсақалдары мен имамдары қасиетті әңгімелер айтып, халықты бірлікке, ынтымаққа шақырады.

Шымкент орталық мешітінің сайтында осы тақырыптағы маңызды сұрақ-жауап мәліметтері жарияланған. Осы деректі қаз-қалпында беруді ұйғардық:

– Истисқа деген не?

– Бұл сөз қуаңшылықта су тілеу дегенді білдіреді.

– Истисқа намазын қалай оқылады?

– Бұл намаз шариғатта бар. Бірақ уәжіп емес. Тек дұға, истиғфармен шектелсе де жеткілікті. Пайғамбарымыз (с.а.с.) құрғақшылық уақыттарында истисқа намазын оқыған. Ал кейде жұма намазында мінберде Алладан жаңбыр тілеп, дұға жасаған.

– Фиқһ кітаптарында Әбу Ханифаның истисқа намазында белгілі бір сүннет үлгісі жоқ деген пікірі келтірілген. Мұның мағынасы не?

– Оның мағынасы истисқада намаз оқылуы сүннет муәккәда емес, онда кейде дұға ету де жеткілікті дегенді білдіреді.

– Имам адамдармен бірге истисқа намазын оқығанда не істейді?

– Имам адамдармен бірге қала не ауылдың сыртына алаңқайға Алладан қорыққан, тіленген күйде шығады. Сол жерде жамағат болып намаз оқиды. Имам дауыстап оқиды. Хұтпа кезінде имам шапанын жамылады. Ал, жамағат өйтпейді. Хұтпадан соң имам құбыла тарапқа қарап дұға қылады. Артындағы жамағат отырған күйлерінде аллаға истиғфар етіп, тәуба тілейді. Истиқаны әлсіздер, қарт-қария, балалармен бірге жасаған дұрыс.

– Мұнан өзге жасалатын амал бар ма?

– Иә, намаздан шығардан бұрын садақа беруі керек.

Қазіргі кездегі тасаттық

Қазіргі таңда тасаттық дәстүрі сақталып келе жатқанымен, оның атқарылу жолдары өзгерген. Кейбір ауылдарда бұл дәстүр әлі де өткізіліп, жауын-шашын тілеу мақсатында дұғалар оқылады. Дегенмен, қазіргі қоғамда тасаттықтың мәні көбінесе рухани және мәдени құндылықтарды сақтаумен байланыстырылады.

Тасаттық – қазақ халқының табиғатқа деген құрметін, жауын-шашынның маңыздылығын және жердің құнарлығын арттыруға деген ұмтылысын көрсететін ерекше салт-дәстүр. Бұл дәстүрдің шығу тарихы ежелгі дәуірлерге барып тіреледі және оның мәні қазіргі таңда да өзекті. Тасаттық арқылы қазақ халқы табиғатпен үйлесімділікті сақтап, рухани және мәдени құндылықтарын нығайтуды көздеген.