Қыркүйектегі магнит дауылы: адамдарға әсері қандай

Қыркүйек айында қарқындылығы әр түрлі геомагниттік дауылдар күтіледі. Жердің магнит өрісіндегі елеулі өзгеріс қашан болады? Магниттік дауылдарға қатысты болжамды ғылыми шолушы Эшли Стрикленд жасады.

Магниттік дауылдардың пайда болу себептері

Жердің ғарыштық ауа райы дегеніміз Күн мен Күн жүйесінің салдарынан Жердегі әсерге байланысты атмосфераның жоғарғы қабаттарында болатын құбылыстар. Магниттік дауыл ғарыштық ауа райының белгілі факторларының бірі болып саналады.

Магниттік дауылдар дегеніміз не?

Магниттік дауылдар дегеніміз жердің геомагниттік өрісіндегі (магнитосфера) күшті қозғалыстар. NASA мәліметі бойынша олар магнитосфера арқылы адамдарға, объектілерге және құбылыстарға әсер ететін күн сәулелерінің (Күн бетіндегі алаулар) және кейінгі күн желінің (ионданған бөлшектердің ағындары) әсерінен туындайды.

Магниттік дауылдың денсаулыққа әсер етуінен басқа мынадай мәселелер туындауы мүмкін:

• Навигациялық жүйелер мен радиобайланыстағы ақаулар.
• Электр желілеріндегі кернеуді реттеу мәселелері.
• Апаттық сөндіру жүйелерін іске қосу.
• Құрылғылар мен жүйелердің жұмысындағы ақаулар.
• Поляр шұғыласының күшеюі немесе олардың бұрын болмаған жерде пайда болуы.
• Ғарыш акемелері мен спутниктердің жұмысындағы бұзылыстар. Наурызда ғарыштық зымырандарды өндірушілер кезекті ұшыру сәтін кейінге қалдырды.

Ресми агенттіктер (NOAA, TESIS) магниттік дауылдардың салдарын бақылау үшін жұмыс істейді. Зерттеу негізінде алдағы екі-үш айға магниттік дауылдардың маңызды болжамы жасалады. Ресми агенттіктерден басқа еріктілер тобы модераторлық ететін бельгиялық SpaceWeatherLive сияқты тәуелсіз ресурстар бар.

Магниттік дауылдар қалай пайда болады?

Күн белсенділігінің артуы магниттік дауылдардың негізгі себебі болып есептеледі. Жердің магниттік сферасы (магнитосфера) планета өрістері арқылы құрылып, Күннің шығаратын бөлшектерінен қорғайды. Корональдық массалық шығарылу (CME) пайда болғанда немесе жоғары жылдамдықтағы күн ағыны біздің планетамызға жеткенде, ол осы қалқанға соғылады. Сақиналық тоқтың күшеюі және 6-12 сағатқа созылатын Жердің магнит өрісінің қарқындылығының төмендеуі байқалады. Бірнеше күн ішінде бұл құбылыс қайта қалпына келеді.

Күннің жарқылы не себептен туындайды? Плазма мен радиацияның күшею себебі көбінесе корональдық тесіктермен байланысты. Бұл күн желінің Күннен ғарышқа шығатын зарядталған бөлшектер (протондар мен электрондар) ағынының — шығарылуына мүмкіндік беретін ашық магнит өрісі сызықтарының аймақтары. Магниттік өріс сызықтары бар алып плазмалық бұлттар пайда болады. Олар Жердің магнит өрісін бұзады.

Күн плазмасы қорғанысты қалай бұзады? Полюстер аймағында магниттік сфераның ашылуы болады. Мұнда плазма атмосфералық газдармен және поляр шұғыласымен әрекеттеседі. Бұл - атмосфераның жоғарғы қабаттарының жарқырауымен жүретін оптикалық құбылыс.

2023 жылдың қыркүйегіне арналған магниттік дауылдар күнтізбесі

Тәждік шығарынды массасы зарядталған бөлшектер ағынын Жерге жібереді. Бұл құбылыстың салдарын болжау үшін стандартты көрсеткіштер қолданылады:

• Геомагниттік белсенділіктің ғаламдық индексі немесе Kp-индексі (К). 0-9 аралығындағы шкаламен пайдаланылады, мұнда 0 "өте төмен дауыл" және 9 "төтенше дауыл" дегенді білдіреді.
• АҚШ Ұлттық мұхит және атмосфералық басқармасы (NOAA) жасаған бес балдық G шкаласы. Дауылдың күші мен қарқындылығын ескереді, сонымен қатар геомагниттік дауылдың деңгейін сипаттайды.
• Күн жарқылы түрлерінің шкаласы: A, B, C, M, X.

Earthsky он бірінші жазғы циклдегі күннің белсенділігінің жоғарғы шегінен асып кеткенін жазды. 2023 жылдың қыркүйегінде не күтіп тұрғанын біліңіз.

2023 жылдың қыркүйегінде магниттік дауылдар қашан болады?

NOAA мәліметтері бойынша, күн белсенділігі төмен болады және M класындағы алаулардың аз болуы мүмкін. Meteoagent геомагниттік белсенділік мониторының соңғы мәліметтеріне сәйкес Жердің геомагниттік өрісіндегі ең елеулі ауытқулар 6-10, 13 және 14-20 қыркүйекте күтіледі. Қарқындылық мәнін есептелген көрсеткіштер арқылы бағалауға болады:

• 6-10 қыркүйек — K-индексі 3 (төмен дауыл белсенділігі);
• 13 қыркүйек – K-индексі 4 (дауылдың орташа белсенділігі);
• 14-20 қыркүйек — K-индексі 3 (төмен дауыл белсенділігі).

Күн жарқылы мен дауылдар болжамы спутниктік жүйелер мен дүние жүзіндегі ғылыми халықаралық метеорологиялық зертханалардың көмегімен есептеледі. Қыркүйек айында бұл құбылыс геомагниттік дауылдар және күн белсенділігі бойынша өтетін халықаралық конференцияда (АҚШ) талқыланады.

Қыркүйектегі магниттік дауылдардың әсері

Күннен зарядталған бөлшектер ағынының электрондары мен протондары Жерге 30-72 сағатта жетеді. Олар магнит өрісімен және атмосферасымен әрекеттеседі. CNN ғылым және ғарыш шолушысы Эшли Стриклендтің айтуынша бұл поляр шұғыласының пайда болуына, радиобайланыстың үзілуіне, спутниктер мен электр қуатының бұзылуына әкеледі. Сонымен қатар адам басқаратын ғарыштық ұшуларға қауіп төндіреді. Адам ағзасы да зардап шегеді.

Қыркүйек айында психологиялық жағдайы тұрақсыз, жүрек-қан тамырлары ауруларына бейім және созылмалы дерттері бар адамдар денсаулығына бей-жай қарамағаны жөн. Магниттік дауылдардың салдары ағзаға әсер етуі мүмкін:

• Бас ауруы, айналуы, әлсіздігі.
• Зейін қоюдың нашарлауы.
• Қысымның көтерілуі, жүрек ырғағының бұзылуы.
• Буындар мен бұлшықеттердегі ауырсыну.
• Тітіркену, мазасыздық, апатия. Күндізгі ұйқышылдық және ұйқысыздық.

Бұл белгілердің айқын байқалуы су ішу режимін сақтауға, жеңіл сіңетін тағам жеуге кедергі келтіреді. Алкоголь, темекі және кофеден аулақ болыңыз. Таза ауада серуендеу, қалыпты физикалық белсенділік, жақсы демалу және қолайлы орта көмектеседі.

Күннің қуаты жарқылы барлық бағытта, соның ішінде жер бетінде де шашыраңқы болады. Бұл құбылыстан туындаған магниттік дауылдар үлкен ғылыми және тәжірибелік қызығушылық туғызып отыр. Өйткені мұндай өзгерістер Жер ғаламшарының тұрғындарына әсер етеді. Алдағы істеріңізді жоспарлау және ғарыштық тосынсыйларды жеңіл өткізу үшін қыркүйек айына арналған геомагниттік белсенділік кестесін ескеріңіз.