Балаларды гаджеттен қалай алыстатамыз: тиімді 5 тәсіл

Балалар зертханалық тәжірибелерді сиқыр деп қабылдайды. Бұл оларды қоршаған ортамен таныстырудың әрі гаджеттен алыстатудың ең тиімді жолы болмақ. Осы орайда назарларыңызға бөбектердің зейінін ашуға бағытталған тың идеяларды ұсынамыз.

Балаларға арналған қандай қарапайым зертханалық тәжірибелер бар? Бүлдіршіндер магнитке, көпіршікті көбіктерге таңғалып, шаттанады. Бастауыш сынып оқушыларына құрғақ мұз эксперименті, вакуумның табиғатын түсіндіретін, оттегі мен көмірқышқыл газымен таныстыратын тәжірибелер де қызық болуы мүмкін.

"Жанартау"

Балабақшадағы балаларға қандай қызықты тәжірибелерді үйретуге болады? Мысалы, құмда немесе қол жуатын раковинада "жанартау" экспериментін жасай аласыз.

"Жанартау" тәжірибесі үшін сізге төмендегі заттар қажет болады:

• үстіңгі жағы кесілген 1-1,5 литрлік пластикалық бөтелке;
• кішкене стақан;
• ас содасы мен сірке суы;
• ыдыс жуатын сабын;
• сары, қызғылт сары немесе қызыл түсті тағам бояғышы.

Тәжірибе былай жасалады:

1. Балалармен бірге пластикалық бөтелкені үстіңгі бөлігі ашық қалатындай етіп, құмның астына көміңіз.
2. Бөтелкенің түбіне 1 ас қасық соданы сеуіп, 1 шай қасық ыдыс жуатын сабынды құйыңыз.
3. Кішкене шыныаяққа шамамен 50 мл сірке суын құйып оған бояғыштарды қосыңыз.
4. Сірке суын құмға көмілген пластикалық бөтелкеге құйыңыз.

Балаларға сода мен сірке суының реакциясы салдарынан, көп мөлшерде газ түзілетінін түсіндіріңіз.Осылайша, олар жанартау лавасына ұқсас түрлі-түсті көбіктің "кратерден" шыққанын және айналасындағы бүкіл ландшафтты су басып жатқанын көреді. Бұл тәжірибені әр балаға сірке суын құйғанын көрсете отырып, бірнеше рет қайталауға болады. Сондай-ақ, экспериментті құмсыз да жасауға болады. Ол үшін, заттарды терең ыдысқа немесе раковинаға салуға болады.

"Ұшқыш көбелектер"

Магниттердің қолдану арқылы жасалатын тәжірибе балаларды қатты қызықтыратыны анық. Мәселен, мерекелік іс-шарада оларды қызықтыратын бірнеше қойылымды ұйымдастыруға болады. Ол үшін төмендегі әрекеттерді орындаңыз:

• Кішкене қораптың бір қабырғасына көк шөп мен гүлдерді жабыстырыңыз.
• Қораптың төменгі жағына жұқа қағаздан жасалған бірнеше көбелекті жіппен бекітіп қойыңыз.
• Жіптерді көбелектерге металл қыстырғыштармен бекітіңіз.
• Магнитті дайындаңыз.

Балаларға ұйықтап жатқан көбелектерді көрсетіңіз. Магнитті қораптың жоғарғы жағына ақырындап әкеліңіз. Осылайша, ол қағаз көбелектердің үстіндегі қыстырғыштарын тартатын болады және көбелектер ұша бастайды. Сол себепті балаларға гүлдер мен шөптері бар қағаз парақтарды алдын-ала дайындап, қағаздан жасалған көбелектер немесе балықтарды таратып берсеңіз болады.

Балалар магниттерді қағаз парақтарының астында жүргізетін болады, ал көбелектер жасыл желекте қалықтап, балықтар суда жүзетін болады. Осындай тәжірибелер арқылы балалар қоршаған ортаны таниды. Түсінуге болатын тәжірибелерді жүргізу кезінде балалар әлемді таниды.

"Бірінші ғылыми зертхана" кітабының авторы Анатолий Шапиро балаларға арналған тәжірибелер мен фокустар интеллектуалды күш-жігерді қажет ететінін, танымын кеңейтіп, логикасын дамытатынын айтады. Десе де тәжірибе барысында бүлдіршіндерге болып жатқан процестерді түсіндіріп отырған абзал.

"Құрғақ мұз"

Үйде балаларға кқп мөлшерде бу шығаруға болатын ерекше тәжірибені жасауға болады. Тәжірибе үшін алдын ала мына заттарды дайындап алған жөн:

• Үй шаруашылығында мұз агенті ретінде қолданылатын құрғақ мұздың аз мөлшерін дайындаңыз.
• Қақпағы бар пластикалық бөтелкені алыңыз.
• Бөтелкенің жоғарғы бөлігінде бұралатын түтікке арналған кішкене тесік жасаңыз.
• Бір стақан суық суды дайындаңыз.
• Осы тәжірибеде көпіршіктерді үрлеуге арналған балалар ойыншығы немесе қолмен дайындалған ерітіндіні дайындап қойыңыз.

Бөтелкеге құрғақ мұз текшелерін салып, оған су құйыңыз. Сол кезде бірден ақ газ көп мөлшерде шығабастайды. Бөтелкені қақпақпен жабыңыз, газ кесілген тесік арқылы сыртқа шыға бастайды. Сосын оған сабын ерітіндісіне бір рет батырылған түтікті салыңыз.

Енді бөтелкеден сабын көпіршіктері шыға бастайды, сосын ақ тұман пайда болады. Балаңызға құрғақ мұз текшелері 78,5 °C температурада қатырылған мұздатылған көмірқышқыл газы екенін түсіндіріңіз. Ол қызған кезде қарапайым мұз сияқты суға емес, бірден газ тәрізді күйге – ақ буға айналатынын айтыңыз.

Газ шығару

Бастауыш сынып оқушыларын ауаның құрамымен танысуы үшін және оның түрлі газдан тұратынынан хабардар болуы үшін ерекше тәжірибе жасауға болады. Кей газдардың ерекшеліктерін оларға қарапайым эксперименттер арқылы көрсетуге болады. Осы орайда, балаларға арналған қандай химиялық тәжірибелерді жасауға болады? Бір уақытта көмірқышқыл газын немесе оттегін шығаратын қарапайым тәжірибелерді көрсетуге болады. Бұл ретте балалар жану процесіне әр газдың қалай әсер ететінімен танысатын болады.

Бірінші тәжірибе мына заттарды алыңыз:

• ас содасы;
• сірке суы;
• кішігірім майшам.

Ыдысқа аз мөлшерде сода мен сірке суын құйыңыз. Балаға олардың реакциясы салдарынан, көмірқышқыл газын шығатынын түсіндіріңіз. Ол құмыраға жиналған кезде, оны жанып тұрған шамға қарай еңкейтіңіз. Көмірқышқыл газы ауадан ауыр болады, сондықтан ол төмен түсіп, шамның отын сөндіріп тастайды. Бұл тәжірибе көмірқышқыл газының басты ерекшелігін көрсетеді: ол отта жана алмайды. Газдың мұндай құрылымы өртті сөндіру барысында, көмірқышқыл газының көмегіменсөндіру құралдарында қолданылады.

Оттегі тікелей қарама-қарсы қасиетке ие. Үй жағдайында оттегіні алу үшін, мына заттарды алыңыз:

• сутегі тотығы;
• калий перманганаты;
• жұқа сәуле.

Стақанға 1-1,5 см сутегі тотығын құйып, оған бір шымшым калий перманганатын қосыңыз. Осылайша оттегінің бөліну реакциясы басталады. Енді стаканның ортасына жанып тұрған сәулені түсіріңіз, ол бірден лаулап жана бастайды. Балаға оттың лаулап жануына себеп болған газ оттегі екенін түсіндіріңіз.

"Вакуумдық насос"

Бастауыш сынып оқушыларына арналған бұл тәжірибе бір мезгілде жылыту және салқындату кезінде, ауаның физикалық құрылымы қалай өзгеретінін, оның ерекшеліктерін көрсетеді, оларды вакуум құбылысымен таныстырады. Тәжірибе үшін мына заттарды дайындаңыз:

• жиектері бар жалпақ табақ;
• мөлдір стакан;
• майшам;
• бояумен боялған су.

Табақтың ортасында жанып тұрған майшамды бекітіңіз, сосын оған боялған суды құйып, майшамды төңкерілген стаканмен жабыңыз. Шамның жалыны әйнектің астындағы ауаны қыздырады, осылайша ондағы ал ауаның көлемі ұлғайып, ол табақтағы судың бір бөлігін шетке қарай ығыстыра бастайды. Балаңызға жылыту кезінде ауаның ұлғайып, әйнектің астындағы кеңістіктің көп бөлігін алып, суық ауаны ығыстырғанын түсіндіріңіз. Сол себепті судың бір бөлігі әйнектің астынан сыртқа төгіліп кетеді.

Біраз уақыттан кейін майшам толығымен сөнеді, ауа тез салқындап, оның көлемі де кішірейеді. Мұндайда стаканның астындағы бос орын суға толып, ол тәрелкедегі ішіндегі жалпы деңгейден жоғары көтеріледі. Балаңызға ауа салқындаған кезде ауаның көлемі кішірейетінін және стаканның астындағы бос жерде вакуум (бос орын) пайда болатынын түсіндіріңіз, сонымен бірге ол насос сияқты тәрелкеден суды тартатынын да айтыңыз. Мұндай тәжірибені пішіндер мен өлшемдері әр түрлі болып келетін стакандармен жасап көріңіз, сол кезде сіз балаңызға судың түрлі деңгейге көтеріле алатынын көрсете аласыз.

Балаларға арналған қарапайым тәжірибелерді үйде бар заттармен жасауға болады. Бастысы - қажетті қауіпсіздік пен қорғаныс шараларын ұмытпаңыз.