"Әзіл ғой, көтере алмайсың ба?": жасырын агрессияны анықтау және оған қалай жауап беру керек

Салмақ тастағыңыз келетінін айтсаңыз да, күйеуіңіз торт әкеле бере ме? Бұл жасырын агрессияның бір ғана мысалы. KAZ.NUR.KZ оны анықтап, жауап беру бойынша бейінді сарапшылардың кеңестерін жинап шықты.

Жасырын агрессияның мәні

Жасырын агрессия дегеніміз не? Бұл жағымсыз сезімдерді, өкпе-реніш пен агрессияны ығыр қылатын немесе пассивті түрде білдіру, деп түсіндіреді Джастин Барисо "EQ. Эмоциональный интеллект на практике" кітабында.

Бұл эмоционалды манипуляцияның бір түрі, онда адам ашуын ашық білдірмейді, бірақ оны басады, бірақ бұл ашу жанама түрде шығады, мысалы, "Сіз бүгін миыңызды үйде қалдырып кеттіңіз бе?", "Сізді ақымақ деп атағаным үшін кешіріңіз. Бұл жай ғана белгілі факт деп ойлап қалдым".

Осындай пассивті агрессиядан қандай әсерде боламыз? Ашу мен дәл солай тиісе жауап қату, сол адамға бар ашуыңды көрсеткің келеді. Осыған жол берілсе, жасырын агрессиясын бірінші болып көрсеткен адам сүттен ақ, судан таза болып шыға келеді, себебі ол барынша ақ ниетімен сөйлескенін айтады. Ал агрессия танытып қойған сіз кінәлі болып қаласыз: эмоцияңызға ие бола алмай, жауабыңыз тым ащы шыққан болып саналады. Бұл жағдайда сіз эмоционалдық манипуляция құрбаны боласыз.

1945 жылы пассивті-агрессивті тұлғаның бұзылуының алғашқы ресми фактісі полковник Уиллиам Меннингердің қасақана қабілетсіздіктен қызметтен жалтарған сарбаздарға қатысты алаңдаушылығы болды, деп жазады Солтүстік-Батыс университетінің (АҚШ) қызметкері Кристофер Лейн. Олар жауласқысы келмейтінін ашық айтпайды, бірақ өз агрессиясын пассивті шаралармен, алдау және қырсығу арқылы білдірген. Содан кейін Меннингер оны әдеттегі әскери күйзеліске балаған. Қазіргі зерттеушілер мұны өлімді болдырмаудың ұтымды стратегиясы деп атады, деп атап өтті Кристофер Лейн.

Пассивті агрессияны жақсы балама деп атауға болмайды. Ол белсенді агрессия сияқты өз мақсатына жетеді, бірақ сонымен бірге өзінің жағымсыз эмоцияларын жасыруға тырысатын адамның іштен бұзылысына ұшыратады. Кейіннен агрессор мен жәбірленуші тұлғаның бұзылуы мен психосоматикалық ауруларды қоздыруы әбден мүмкін.

Пассивті агрессияның белгілері

Көпшілік адам үнемі пассивті агрессияны көрсетеді, бірақ бұл туралы тіпті білмейді. Пассивті агрессия қалай көрінеді? Джастин Барисоның жазғанына қарағанда, ол үнемі кейінге қалдырудан, адал әңгімеден аулақ болудан, жүрекке тиетін пікірлерден немесе наразылық тудыратын әрекеттерден көрінуі мүмкін. Ол пассивті агрессияның мынадай мысалдарын келтіреді:

• Өз ашуын мойындаудан бас тарту.
• Мұңды көңіл-күй.
• Адаммен сөйлесуден бас тарту.
• Міндеттемелерді орындамау.
• Тапсырманы әдейі нашар орындау.
• Жалған білмей қалу.
• Екіұшты комплименттер.
• Сарказм.

Адам өз ашуын мойындағысы келмейді, бірақ оны ұстап тұру оған да, пассивті агрессияның соққысына ұшыраған адамға да жақсылық әкелмейді.

Пассивті агрессия қандай тіркестер арқылы көрінеді? Пассивті агрессия арқылы айтылатын ең көп тіркестер: "Сен бұрынғы әдетіңмен", "Өзің білші", "Саған керек пе, өзің жаса", "Білген едім", "Жақсы, түсінікті!", "Маған ештеңе керек емес", "Қалжың ғой", "Бұл жай ғана әзіл, әзіл көтере алмайсың ба", "Сені кемсіткенім емес...", "Мен қазір бір нәрсе айтайын, тек сен ренжіме", "Маған бәрібір", "Мен ренжіген жоқпын", "Сені қатты ренжіткеніме өкінемін, бірақ бұл тек сенің қабылдауыңа байланысты", "Жеке басыңа өткенім емес, бірақ...».

Жасырын агрессиясыз бұл тіркестер басқаша айтылар еді. Мысалы "Әдетіңе салып!" дегеннен гөрі "Сіз бір жерде қателескен сияқтысың, бірге тексеріп көрейік".

Бір адам пассивті агрессиямен этикет ережелері мен мінез-құлық нормаларын елемей, екіншісіне кінә сезімін жүктейді, деп жазады Оксана Гриценко "Пассивная агрессия. Тактики противостояния необъявленной войне" кітабында. Сондықтан бір қарағанда зияны жоқ сияқты тіркестер ашуға тиіп, тіпті кей жағдайда ашуланып жауап беруге себеп болып жатады.

Пассивті агрессия жағдайында болу себептері

Ашуланудың орнына кейбір адамдар өз жаугершілігін зиян келтіретін және шатастыратын пассивті-агрессивті тәсілдермен білдіреді, деп түсіндіреді Psychology Today. Дұшпандықтан басқа, пассивті агрессияның себебі:

• адамға қандай да бір себептермен тікелей білдіруге ыңғайсыз болатын терең ашу мен көңілсіздік;
• қарым-қатынасты бақылауға алуға тырысу;
• өзіне-өзі мойындалуға, жәбірленушінің есебінен өзін-өзі бағасын көтеруге деген ұмтылыс;
• назар аудару үшін жәбірленушінің немесе мәжбүрленушінің рөлін пайдалану.

Пассивті-агрессивті мінез-құлықпен айналысқанда, осындай барлық әрекет пен жағымсыз ескертулердің артында терең бақытсыздық пен қайғы бар екенін түсіну маңызды. Бәлкім, бұл мәселе бала кезінен бастап, баланың шынайы сезімдерін көрсету мүмкіндігі болмағанда оны ересек кезде де жасырғанды жөн көреді, деп түсіндіреді Webmd медициналық веб-сайтының авторы Камилла Ноэ Паган. Ересек адам осылай әрекет ете алады, өйткені бұл оларға қалаған нәрсесін алуға немесе қарсыласудан аулақ болуға көмектеседі. Пассивті-агрессивті мінез-құлық диагнозы қойылған адамдарда нарцистік немесе шекаралық тұлғаның бұзылуы жиі кездеседі.

Кейбір адамдар ашуын ішке сақтауға дағдыланғаны соншалық, олар проблеманың тереңдігін түсінбейді және өзін зұлым адам деп санамайды. Олар "жоқ" дегенді білдіргенде "иә" деп айтуы мүмкін, содан кейін пассивті агрессияны күшейтетін өздеріне де, олар айтқан адамға да ашуланады. Әдетте бұл өзін-өзі бағалауы төмен адамдар, жеке шекараны қорғай алмайтындар және өркениетті түрде диалог жүргізе алмайтындар, жауапты болғысы келмейтіндер, өз қиындықтарының себептерін өзінен емес, басқалардан көретіндер.

Пассивті агрессияға қалай қарсы тұру керек

Пассивті агрессордың құрбаны не болғанын бірден түсінбейді. Ол бұл жағдайда зардап шеккен адамға айналғанын түсінбейді, дейді Оксана Гриценко. Егер жәбірленуші өзі жәбірленуші екенін түсінбесе, онда ол көбінесе шабуылдарға қарсы тұрмайды. Ол өзін жегідей жей береді, нәтижесінде оның өзін-өзі бағалауы тым төмендеп кетеді. "Олар маған көмектескісі келеді, бірақ мен жанжалға айналдырып жіберемін. Өте ұят!" - міне, пассивті агрессордың құрбаны болу сезімінің жалпы формуласы осындай. Уақыт өте келе бұл формулада ештеңе өзгермейді.

Ешқайсымыз мұндай эмоционалды жарылыстардан және одан кейінгі өкініштен құтыла алмаймыз. Бірақ эмоцияларды түсіну және басқару кез келген істе сәттілікке жету мүмкіндігін арттырады, дейді психолог және "Эмоциональный интеллект. Почему он может значить больше, чем IQ" кітабында Дэниел Големан.

Күңкілдеу немесе ашулану пассивті-агрессивті адамды ғана қорғануға итермелейді, бұл көбінесе олардың ақталуына немесе жауапкершіліктен бас тартуына әкеп соғады, деп түсіндіреді Psychology Today журналының мақаласында. Пассивті агрессияға қарсы тұрудың және қарым-қатынастағы қақтығыстарды шешудің сау жолдары бар.

Пассивті агрессияға қалай жауап беруге болады? Ашулануды, көңілсіздікті білдірмеңіз және негізсіз айтылған реніштерге бола кешірім сұрамаңыз. Бұл мінез-құлық сізге қандай сезім тудыратынын сабырлы түрде түсіндіріңіз. Адамның көзқарасын бағалайтыныңызды көрсету көмектесе алады (шын жүректен, мазақ етпей), бірақ оның не білдіретінін толығырақ түсіндіруді сұраңыз. Егер пассивті-агрессивті мінез-құлық жұмыста нәтижеге жетуге кедергі келтірсе, агрессорды диверсия немесе жұмыс тобындағы пассивті агрессияның басқа түрлері үшін жазалаған дұрыс.

Біздің өзін-өзі бағалауымызды төмендетуге, кінәлі болуға, өзімізге және өз іс-әрекеттерімізге күмәндануға, өзімізге зиян келтіретін әрекеттерді манипуляциялауға ешкімнің құқығы жоқ. Пассивті агрессияға ұшырағанда, мұны түсінуді үйрену маңызды, өзіңізге негізсіз тағылған кінәмен келісе кетпеңіз, бірақ өзіңізді осындай шабуылдардан қорғай біліңіз.