Достық туралы мақал-мәтелдер, тәмсілдер мен қанатты сөздер

Достық – өміріндегі ең құнды және маңызды құбылыстардың бірі. Ол қуаныш, қолдау мен түсіністік сезімін сыйлайды. Ғасырлар бойы адам баласы достықтың түсінігі мен құндылығын әлемдік мәдениеттің ажырамас бөлігіне айналған мақал-мәтелдер арқылы білдірді. Достық туралы мақал-мәтелдердің, тәмсілдер мен қанатты сөздердің маңызы олардың ауызша ғана таралу аясынан асып түседі, олар ұрпақтардың даналығы мен тәжірибесін бейнелейді.

Достықтың құндылығы туралы BilimNews.kz ресурсы топтастырған мақал-мәтелдерді ұсынсақ:

Дос – ажарың, жолдас – базарың.

Алыстағы досыңа ат берсең де жарасар – үйіне мініп барсын деп. Жақындағы досыңа хат берсең де жарасар – ұмытса есіне алсын деп.

Жолдасың көп болса, Жалғызбын деме

Дос сыртыңнан мақтар, дұшпан көзіңе мақтар

Жаңа досың жаныңда болса, ескі досың есіңде болсын. Ол әрқашанда сенімді.

Досың дос болғанға шаттан, Дұшпанмен дос болудан сақтан

Дос ы көпті жау алмайды, ақылы көпті дау алмайды

Жаман жолдастан таяғым артық

Күлме досыңа – келер басыңа

Досы көппен сыйлас, Досы азбен сырлас.

Заттың жаңасы жақсы, Достың ескісі жақсы.

Жақсымен жолдас болсаң – жетерсің мұратқа. Жаманмен жолдас болсаң – қаларсың ұятқа.

Жаман дос – көлеңке: басыңды күн шалса - қашып құтыла алмайсың, басыңды бұлт алса - іздеп таба алмайсың.

Досы жоқпен – сырлас, досы көппен – сыйлас.

Көп кісі досым жетілсе екен демейді, егерде бірі жетілсе бағанағы досына бітімі жоқ дұшпаны сол болатұғыны қалай?

Кей құрбы бүгін – тату, ертең – қату,

Тілеуі, жақындығы – бәрі сату.

Біріңді, қазақ, бірің дос,

Көрмесең – істің бәрі бос.

Жас күнде кімді көрсең – бәрі дос.

Жақсы дос – білген сырын сыртқа жаймас.

Жау қожандап бұртиып,

Дос құбылып әуре етер.

Жауға –мылтық, досқа – ынтық.

Досқа – жаз, жауға – аяз.

Жауға – жалынба, досқа – тарылма.

Дос таппаған ер азар – басшы бақпаған ел азар.

Достық туралы мақал-мәтелдер тек мәтін жолдары емес, достық қарым-қатынасымызды түсінуге, бағалауға және дамытуға көмектесетін тамаша өмірлік нұсқаулар десек артық болмас. Олар адам өмірінің әртүрлі аспектілеріндегі достықтың терең түсінігі мен құндылығының көрінісі. Осы мақал-мәтелдердегі сабақтар мен даналыққа сүйене отырып, біз өмірімізге қуаныш, қолдау және мағына әкелетін үйлесімді және ұзақмерзімді достық байланыстарды құра да, сақтай да аламыз.

Адамзатта не тәтті: аста – тұз тәтті, адамда – дос тәтті.

Екі жақсы дос болмас – сірне үстінде хаты бар,

Ежелгі дұшпан ел болмас – көңілінде кір, даты бар.

Күніңде өзім болдым деп – кең пейілге таласпа,

Артық үшін айтысып – достарыңмен санаспа.

Жақсы жолдас сыр шашпас.

Қандастықтан – жолдастықты жоғары қоюды қашан үйренер екенбіз?!

Дос көңілі бір атым насыбайдан қалады.

Айырылысар дос ердің артқы қасын сұрайды.

Достыққа достық – қарыз іс.

Дос - жылатып айтады, дұшпан – күлдіріп айтады.

Күлме досқа – келер басқа.

Дос – басқа, дұшпан – аяққа қарайды.

Дос есебі – көңілден.

Ағайын жат та болса көзге тәуір,

Өкпем жоқ, кеудемдегі бәрі – бауыр.

Жауымның дәлдеп салған найзасынан,

Досымның саусағымен шерткені ауыр.

Жақсыменен дос болсаң – күнде базар,

Жаманменен дос болсаң – көңілің азар.

Әйеліңмен дос бол – үйіңе береке кіреді,

Азаматпен дос бол – адамшылығыңды біледі,

Білімдімен дос бол – сасқанында ақыл береді.

Ақылсыз достан – ақымақ дұшпан артық.

Күле кіріп, күңіреніп шыққан достан сақтасын.

Жаман достан жақсы дұшпан артық.

Жеңілсе дұшпан – достық қыл.

Алыстағы дұшпаннан, аңдып жүрген дос жаман.

Қиындықта қол бергеннен асқан берік достық жоқ.

Достық туралы көп сөзден достық пейілді бір іс артық.

Скифтер үшін достыққа адал адамдарға құрмет көрсетуден асқан абырой жоқ.

Қиындықта қол бергеннен асқан берік достық жоқ.

Досын сатқан – қасын сатқанмен бірдей.

Құдалық та – достықтың дәнекері.

Дос көп болмайды.

Дүниеде достық заңынан асқан заң жоқ.

Досқа адалдық - рухқа адалдықпен бірдей.

Қанмен бекітілген достықты жаннан безген жаман бұзады.

Көзіңді ойып берсең де – дос көңілін қалдырма.

Байлықтан артық достық бар, достықтан артық байлық жоқ.

Табын - табын малыңмен емес, қатар – қатар қосыңмен емес – ақ адал досыңмен мақтан.

Досыңның арына тигені – өзіңнің арыңа тигені.

Жаман жолдас белгісі – көкқұтандай кекиіп шекесінен қарайды.

Алдында тұрсаң – жуас қойдай: сені «дос» деп біледі,

Артында тұрсаң – аш бөрідей теріңді тіледі.

Амалы таусылған дұшпан шын достыққа көшеді.

Қиын күнде қол ұшын берген – нағыз дос,

Жайшылықта доспын деген – жай сөз.

Дос – зынданда жатқанда керек,

Дастархан үстінде – дұшпан да дос.

Дос емес дос сыртынан жамандаған.

Дос адам маңайынды жұмақ етер.

Өрге жүзген өнегелі ісімен,

Таңда адал дос өз теңіңнің ішінен.

Дос табу оңай – сақтауы қиын, жауласу оңай - тоқтауы қиын.

Көңіліңе қарай – дос таңда, күшіңе қарай – жүк таңда.

Дос достың кемшілігін кешіре білер

Достық туралы афоризмдер де бар. Қазақ халқының достық туралы ұғым-түсінігін білсек, енді шетелдік авторлардың достық туралы афоризмдерін ұсына отырайық:

"Дос – сен тапқан қазына". Жан де Лабрюйер

"Достық – сіз өзіңізге беретін сыйлық". Роберт Луис Стивенсон

"Шынайы достық "сен де" сөзі қажет болмаған кезде басталады". Альбер Камю

"Достық – ең маңыздысы. Оны іздеп, күзетіңіз". Эпиктет

"Достар – біз өзіміз таңдайтын отбасы". Эди Рассел

"Достық – жүректі жылытатын және өмірді жарқын ететін нәрсе". Жан де Лафонтейн

"Достықты тексерудің ең жақсы жолы – уақыт". Оливер Уэнделл Холмс

"Шынайы достық аспандағы жұлдыз сияқты: ол күн сайын жарқырамауы мүмкін, бірақ ол әрқашан сонда". Авторы белгісіз

"Достық – күтімді қажет ететін қымбат гүл". Ричард Бакс

"Достық та махаббат сияқты, біз бір-бірімізді өзіміз сияқты сирек көреміз". Франсуа де Ларошфуко

Абайдың достық туралы ой орамдарын Massaget.kz ресурсы ұсынады. Абай – ірі гуманист ақын. Сондықтан ол адам адамды сүйе білуі керек деген идеяны берік ұстады. Ол жалпы адам баласының достығын жыр етті:

Кемді күн қызық дәурен тату өткіз,  Жетпесе біріңдікін бірің жеткіз. 

Күншілдіксіз тату боп шын көңілмен,  Қиянатшыл болмақты естен кеткіз. 

Абайдың түсінігінше, ең қызық өмір - татулық, достық. Күн сайын жаулықтың отына май тамызып тұтатушы қоғамның жуан ортасында отырса да, Абай өле-өлгенше достықты жырлаумен болды.  

Жүрегі жұмсақ білген құл,  Шын дос таппай тыншымас.  Пайда, мақтан – бәрі тұл  Доссыз ауыз тұшымас, - деді.

Бұл өлең - ұлы ақынның достықты жыр еткен барлық өлеңдерінің кілті. 

***

Адам баласына адам баласының бәрі - дос. Не үшін десең: дүниеде жүргенде туысың, өсуің, ашығуың, қайғың, қазаң, дене бітімің, шыққан жерің, барар жерің бәрі бірдей... Біріңе бірің қонақ, қонақ соры екенсің, өзің дүниеге де қонақ екенсің...

***

Жаман дос – көлеңке: басыңды күн шалса - қашып құтыла алмайсың, басыңды бұлт алса - іздеп таба алмайсың.

***

Досы жоқпен сырлас, Досы көппен - сыйлас.

***

Достық – достық шақырады.

***

Көп кісі досым жетілсе екен демейді, егерде бірі жетілсе бағанағы досына бітімі жоқ дұшпаны сол болатұғыны қалай?

***

Кей құрбы бүгін – тату, ертең – қату, Тілеуі, жақындығы – бәрі сату.

***

Біріңді, қазақ, бірің дос, Көрмесең – істің бәрі бос.

***

Жас күнде кімді көрсең - бәрі дос.

***

Жақсы дос – білген сырын сыртқа жаймас.

***

Жау қожандап бұртиып, Дос құбылып әуре етер.

***

Жауға - мылтық, досқа - ынтық.

***

Досқа – жаз, жауға – аяз.

Тәмсілдер – қысқа әңгімелер, көбінесе өмір туралы терең шындықты жеткізетін моральдық сабақ. Олар ұрпақтардың даналығын бейнелейді және шабыт пен нұсқаулық көзі. Достыққа келетін болсақ, астарлы әңгімелер шынайы дос болу нені білдіретіні және басқалармен үйлесімді қарым-қатынасты қалай дамыту керегі туралы бізге құнды сабақтар ұсынады. Достық туралы тәмсілдерден де алуға болатын өсиет көп. Соларға тоқтала кетейік:

Дващи мен Гамлети туралы тәмсіл: бұл тәмсіл Дващи мен Гамлети атты екі дос туралы баяндайды. Дващи қиындыққа тап болған кезде, Гамлети әрқашан көмекке келді. Бірақ Гамлетиге қолдау қажет болғанда, Дващи бас тартуды жөн көрді. Осыдан кейін Дващи шынайы достық қиын уақытта жақын болу және бір-бірін қолдау екенін түсінді.

Арыстан мен тышқан туралы тәмсіл: бұл астарлы әңгіме аңшылар желісіне енген арыстан туралы. Тышқан оның көмек сұрап айғайлағанын естіп, арыстанды босатып, торды өткір тістерімен кесіп тастайды. Болашақта тышқанның өзі көмекке мұқтаж болған кезде, арыстан өзінің құдыретті күшіне қарамастан, тышқандай әлсіз жануарға көмектесуді ұйғарады. Бұл астарлы әңгіме тіпті ең кішкентай тіршілік иелері де үлкен көмек көрсете алатынын және өзара көмек достықтың негізі екенін үйретеді.

Қызыл балқарағай туралы тәмсіл: бұл астарлы әңгіме ормандағы әртүрлі ағаштардың өзара қайсы мықты екеніне таласатыны туралы. Әр ағаш өзінің керемет қасиеттері туралы айтады, бірақ қызыл балқарағай үнсіз қалады. Ақыр соңында, қалған ағаштар қызыл балқарағайға жүгініп, неге өзінің ұлылығы туралы айтпай қалды деп сұрайды. Балқарағай оның ұлылығы көлеңке беріп, басқа ағаштарды қорғайды деп жауап береді және бұл оның шынайы көмегі. Бұл астарлы әңгіме шынайы достық басқаларға қызмет ету және оларға пайдалы болу туралы үйретеді.

Бұл тәмсілдер достық туралы әңгімелерден қандай даналық сабақтарын алуға болатынының бірнеше мысалы ғана. Олар басқалармен қарым-қатынасымызда қолдаудың, адалдықтың және өзара түсіністіктің маңызын еске салады.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының ресурсы да достық туралы нақыл сөздер мен мақал-мәтелдерді ұсынған:

• Адал болса – досың жақын, еркелейтін немерең жақын,

Өз ұрпағың шөберең жақын, туып өскен – елің жақын (Қазыбек би).

• Жақсымен дос болсаң, алдыңнан шығар елпектеп,

Жаманмен дос болсаң, сыртыңнан жүрер өсектеп (Махмбет Өтемісұлы).

• Жаман дос – көлеңке, басыңды күн шалса, қашып құтыла алмайсың, басыңды бұлт шалса,іздеп таба алмайсың (Хакім Абай).

Ертеректе ел ішінде Әйтімбет деген сөзге шешен кісі болыпты. Бірде замандастары шешеннен достық жайында сұрапты деседі:

– Достық нешеу?

Әйтімбет шешен: Достықтың екі түрі болады. Бірі – адал достық, екіншісі – амал достық.

– Дұрыс-ақ, енді оларды қалай ажырата аламыз?

– Адал достық – өмірлік нұсқа, ал енді амал достықтың өрісі қысқа келеді, деп жауап берген екен.