Көгеріп кеткен азық-түлік қауіпті ме, оны жесе не болады

Күнделікті азығымызда зең басқан іздерді көрсек, оны көгеріп кеткен деп түсінеміз. Оның кейбірі адамды өлімге душар етуі де мүмкін. Көгеріп кеткен азықтан уланғанда не істеу керегін NUR.KZ сарапшылар мен салалық баспасөзден білді.

Зең жемістерде, көкөністерде, нанда, шұжықтарда, ірімшіктерде, тұздықтарда, консервілерде және тіпті дәмдеуіштерде кездеседі. Көгерген тағамдарды жеуге болмайды, өйткені зеңнің көрінбейтін бөлігі өнімге еніп кетті деген сөз.

Азық-түліктегі зеңнің қаупі қандай?

Көгеру деп жылы әрі ылғалдығы жоғары температурадағы органикалық ортада пайда болатын зең, деп анықтама береді WebMD медициналық басылымы. Тағам әдетте Aspergillus, Fusarium және Penicillium деп аталатын зеңмен қапталады.

Қара және сұр зең адам баласына ең қауіптісі саналады.

Ақ зең тағамға қауіпті ме?

Ақ зең саңырауқұлақтардың көптеген түрін біріктіреді, соның ішінде Candida тұқымдасы, бұл адамның кандидозын (уылын) тудырады. Бастапқыда ақ зең түрі Mucor тұқымдасының саңырауқұлақтарында болады, ол вегетациялық кезеңде қара зеңге айналады. Ол адамда мукормикозды тудыруы мүмкін және жақ-бет қуысына, миға, көзге, сүйекке, теріге, асқазан-ішек жолына және өкпеге әсер етеді.

Медицина ғылымдарының докторы, 10 жыл тәжірибесі бар жалпы практика дәрігері Рамит Сингх Самбьял NUR.KZ-ке берген эксклюзив сұхбатында былай түсіндірген:

Азық-түлік өнімдері әртүрлі факторлардың әсерінен көгереді, соның ішінде ылғалдан, жылу және көгерудің өсуіне жағдай жасайтын органикалық материалдардың болуы. Зеңге ең сезімтал тағамдарға нан, жеміс-жидек және сүт өнімдері жатады.

Көгеріп кеткен нанды жесе, не болады?

Адам көгерген нанды бір рет тұтынса, сезбеуі мүмкін, бірақ жүйелі түрде қолданған кезде нан зеңі бауыр мен бүйректің уытты зақымдануын тудыруы мүмкін, аллергиялық реакция тууы мүмкін, бұл ең ауыр жағдайларда анафилактикалық шокқа әкелуі мүмкін, ол уақтылы медициналық көмек көрсетілмеген жағдайда тіпті өлімге әкеп соғуы мүмкін.

Ірімшіктердің кейбір түрлерін (бри, камамбер, дор блю, рокфор), шикі шұжықтарды өндіру үшін қолданылатын көк және ақ түрдегі асыл зең ғана адамдарға қауіпсіз. Бірақ мұндай өнімдерден көгеруге жеке төзімсіздігі бар адамдар уланып қалуы мүмкін.

Неге көгеру іздері бар азық-түлікті тұтынуға болмайды?

Зең ластаған өнімдерді ұзақ уақыт қолдану, әрине, улануға әкеледі, өйткені зең микотоксиндерді — адам ағзасын уландыратын химиялық заттарды шығарады.

Доктор Рамит Сингх Самбьял NUR.KZ-ке былай түсіндірген:

Зеңі бар тағамдарды тұтыну денсаулығыңызға әрқалай жағымсыз әсер етуі мүмкін. Бұл көгерудің түріне, тұтынылған көгерген тағамдардың мөлшеріне және адам иммунитетінің жай-күйіне байланысты.

Доктор Самбялдың айтуынша, көгерген тағам тұтынған адам жүрегі айнып, құсып, іші өтіп улануы мүмкін. Бірақ денсаулыққа ұзақмерзімді әсер ету әлдеқайда қауіпті: ұзақ уақыт әсер еткенде, көгерудің кейбір түрлері бауырдың зақымдалуына және иммунитеттің созылмалы тозуына (иммуносупрессия) әкелуі мүмкін.

Healthline медициналық басылымының жазуына қарағанда, зең аллергиялық реакция туғызатын және респираторлық бұзылыстарға әкеп соғатын қасиетке ие, мысалы жөтел, тамақтың ауыруы, астма.

Parsley Health клиникасының мамандары мынадай симптомдарды да атаған:

• кенеттен салмақ қосу немесе жоғалту;
• аяқ-қолдың ұйып қалуы мен шаншу сезімі;
• бас айналуы және құлақтың шуы;
• қатты шаршау;
• тұрақты шөлдеу және дегидратация;
• балалардың несеп жолы бұзылыстары;
• шаштың түсуі, бөртпе.

Көгерген тұсын алып тастап, жей беруге бола ма?

Өнімдердегі кез келген түстегі көгерудің болуы және оның сақталуы уыты сол азыққа терең енгенін білдіреді. Сондықтан өнімнің зақымдалған бөлігін алып тастау арқылы барлық токсинінен құтылу мүмкін емес.

АҚШ-тың Ауруларды бақылау және алдын алу орталығының (CDC) докторы Агам Рао берген мәлімет бойынша, көгеріп кеткен консервіленген азық-түлік өте қауіпті. Ол жүйке жүйесіне әсер ететін және өлімге әкелетін ботулизмді тудыруы мүмкін. Афлатоксикоз кезінде де өлімге әкелуі мүмкін – аспергилл зеңдерінің микотоксиндерінен жедел немесе созылмалы улануға әкеп соғуы мүмкін.

Зеңнен уланғанда не істеу керек?

Зең мен микотоксиндердің әсері әлсіз иммундық жүйесі бар балалар, егде жастағы адамдар, астматиктер, аллергиктер, иммунитеті төмен адамдарға қауіпті.

Зеңнен улану қанша уақыттан кейін байқала бастайды?

Демікпесі мен аллергиясы бар адамдарда микотоксиндер бірден байқалуы мүмкін. Жедел афлатоксикоздың белгілері инфекциядан кейін жарты сағат ішінде, ал ботулизм белгілері 12-72 сағаттан кейін пайда болады.

Егер уланудың өткір белгілері пайда болса, алдымен медициналық көмекке жүгіну керек. Parsley Health мамандары ағзаның токсиндерді байланыстыру және жою қабілетін қолдау микотоксиндердің әсерінен кейінгі емдеудің негізгі бөлігі екенін айтады. Көгерген өнімдерден уланған жағдайда:

• Белсендірілген көмір ішіңіз (салмағыңыздың әр 10 кг-не бір таблетка).
• Мүмкіндігінше көп су ішіңіз.
• Асқазанды шайыңыз.
• Моншаға немесе саунаға барыңыз. Денеден шығатын тер токсиндерді кетіруге көмектеседі.
• Лимфадренажды массаж жасаңыз. Лимфа неғұрлым тез қозғалса, оны уландыратын заттар ағзадан тезірек шығады.
• Ағылшын тұзы ваннасына түсіңіз. Магний сульфаты (Эпсом тұзы) тері арқылы токсиндердің шығуын жеделдетеді.

Тыныс алу жолдарының инфекциясы кезінде демікпесі мен аллергиясы бар адамдардың жағдайы антигистаминдер мен кортикостероидты мұрын спрейлері жеңілдетеді. Уыттың қалдықтарын кетіру үшін тамақты шайып, мұрынның шырышты қабығын жуу керек.

Зең кез келген тағамда пайда болады және тіпті тоңазытқышта ашық сақталған тағамды оңай жұқтыруы мүмкін. Бұған жол бермеу үшін тағамды жауып, оны ұзақ сақтамау керек. Зең басқан бөліктерді алып тастау арқылы нашарлай бастаған өнімдерді құтқарудың да пайдасы жоқ. Бұл тамақтан улану қаупін арттырады.

Назар аударыңыз! Бұл материалымыз тек ақпараттандыру сипатында. Онда сипатталған емдеу әдістеріне дәрігермен алдын ала кеңес алмай жүгінуге болмайды.

Дереккөз:

1. Agam K. Rao, Jeremy Sobel, Kevin Chatham-Stephens. Clinical Guidelines for Diagnosis and Treatment of Botulism // PubMed. — 2021. — May 7. — 70(2). — 1–30: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33956777/
2. Jeffrey Weishaupt. What to Know About Molds on Food // WebMD. — 2024. — February 25: https://www.webmd.com/diet/what-to-know-mold-food
3. Stephanie Faris. The Allergen Lurking in Your House: Mold Allergy Symptoms // Healthline. — 2021. — August 30: https://www.healthline.com/health/allergies/mold-allergy-symptoms

Рецензент — жоғары санаттағы дәрігер Михайленко Людмила Анатольевна.