Құстар қыста неге жылы жаққа ұшып кетеді және қайда бет алады

Миллиардтаған құс қыста жылы жаққа ұшып кетеді. Көп жағдайда бұл құбылыс ғылым үшін жұмбақ күйінде қалып отыр. Осы тақырыпта жазатын желілік басылым материалдарына сүйене отырып, кейбір құстардың қыста қайда және не үшін ұшып кететінін түсіндіріп көрейік.

Маңызды тұстар

Бұл мәтін автоматты түрде ЖИ көмегімен жазылған және редактор тексермеген, сондықтан фактологиялық және грамматикалық қателер болуы мүмкін. Толығырақ жарияланымда.

• Мақалада қарлығаш, бұлбұл, тырна, дегелек, қызғылт қоқиқаз және бірқазан сияқты құстардың қыстағы қоныс аудару бағыттары мен мекендеу ерекшеліктері сипатталған.
• Құстардың көбі Африка, Оңтүстік Азия және Жерорта теңізі аймағына ұшып кетеді, ал кейбір түрлер өз мекенінде қалады.
• БҰҰ мәліметі бойынша, соңғы 30 жылда қоныс аударатын құстар саны екі есе азайған, бірақ әлі де 2 мыңға жуық түрі жылы жаққа ұшып кетеді екен.

Қарлығаштар

Қарлығаштар мен бұлбұлдар торғайтектестер тұқымдасына жататын ең танымал әнші құстар саналады. Олар тамыз-қыркүйек айларында ұя салатын жерлерінен бәрінен бұрын ұшып кетеді, өйткені олардың қорек көзі – жәндіктер жойылып кетеді.

Қарлығаштар Еуразия мен Солтүстік Американың барлық дерлік аумағын мекендейді. Олар қашықтығы 10 мың км-ге дейін жететін өте алыс аумақтарға ұшады. Қарлығаштардың жылы жаққа қоныс аударуына 5-6 аптадан 2-3 айға дейін уақыт кетеді. Олар күндізгі уақытта 60 км/сағ жылдамдықпен үлкен топпен ұшады.

Еуропаның батыс популяциясынан шыққан қарлығаштар Африкада Сахараның оңтүстігіне немесе Азияның тропикалық аймақтарына қоныс аударады. Шығыс популяциясының өкілдері қыстауға Қытайдың оңтүстігінде, Оңтүстік-Шығыс Азияға қарай ұшады. Құстардың қыстайтын жерлері тұрақты болып қалады және мыңдаған жылдар бойы қалыптасқан.

Құстар туралы Birds4Africa сайтының жазуынша, қарлығаштар қазанға дейін Оңтүстік Африканың барлық аумағын жайлап үлгереді. Мұнда олар мол азық тауып, топ-тобымен қоректенеді. Түнде құстар қамыстағы үлкен ұяларға жиналады. Нортумберленд ұлттық саябағының сарапшылары балапандарына қауіп төндіретін көптеген жыртқыштың кесірінен қарлығаштар Оңтүстік Африкада мәңгі қалмайтынын айтады.

Бұлбұлдар

Бұл торғайтәрізді кішкентай құстар ерекше сайрайтын қабілетімен танымал. Олар бүкіл Еуропа мен Азияның батыс бөлігін мекендейді, кейбір түрлері Қиыр Шығысқа дейін таралған. Бұлбұлдар қыста мұндай кең ауқымдағы жылы аймақтардан қоныс аудармайды.

Орталық Азияның суық аймақтарынан құстар Үндістанға, Қытайға, Жапонияға, Кореяға және Индонезияға ұшып кетеді. Құстар қолайлы климатқа жету көп қашықтықты бағындырады.

Британиялық орнитологтар қорының мәліметі бойынша, еуропалық бұлбұлдар Батыс Африканың ылғалды аймағын қыстайды. Скандинавиядан шыққан бұлбұлдар Солтүстік Африкаға, Араб түбегіне және Иранның оңтүстігіне қоныс аударады. Қыста құстар жәндіктермен, құрттармен және жидектермен қоректенеді. Бірақ бұл жерде олар туған жеріндегідей ән салмайды.

Тырналар

Тырналар – күзде көп тыраулайтын құстар. Сұр тырна – Еуропаның барлық аумағы мен Солтүстік Азияны мекендейтін құс. Мұнда тығыз бұталар мен биік қамыстарда ұя салады.

Тамыз айының соңында олар бірнеше мың болып ұшу алдындағы топтарға жиналады. Бұл кезде олар егістікте қалған дәнмен қоректеніп, күш алады. Үлкен қанаттарының арқасында тырналарда арнайы ұшу стратегиясы жасалады.

Солтүстік Еуропадан ұшып келген тырналар Франция, Испания, Египет және Суданда қыстап шығады. Орталық Еуропаны мекендейтін тырналар Түркияға, Израильге, Иранға, Иракқа қарай ұшып кетеді, ал Сібір мен Қиыр Шығыстағы тырналар Үндістан мен Қытайды бетке алып, ұшып кетеді.

Дегелектер

Қарлығаш сияқты дегелектер де тым алысқа ұшып кететін құстарға жатады. Ақ дегелек Еуропа мен Азияны мекен етеді. Олар жылы аймақтардан ұшпайды; олар қысты ұя салатын жерлерде өткізеді. Дегелектер Еуропадан оңтүстікке қарай бірнеше жол салған:

• Құрлықтың батыс бөлігінен Гибралтар арқылы Оңтүстік Африкаға дейін.
• Шығыс Еуропадан Кіші Азия, Израиль арқылы Шығыс Африкаға, Эфиопияға дейін.
• Солтүстік Еуропадан Франция, Испания арқылы Мароккоға дейін.
• Германия мен Венгриядан Балқан түбегі, Түркия арқылы Орталық және Оңтүстік Африкаға дейін.

Көші-қон алдында дегелектер 500-600 құс болып топтасады. Олар күндіз жоғары биіктікте ұшады, көбінесе термиялық ағындармен қалықтайды. Олар қалықтаған кезде қанаттарын қайырып, күш жұмсамайды.

Негізгі мекенінде отбасылық ұяларда мекендесе, қыстайтын жерінде олар топтасып тіршілік етеді. Қыста олар жақсы жемделеді және негізгі мекеніне екі есе жылдам оралады.

Қызғылт қоқиқаздар

Қызғылт қоқиқаздар Таяу Шығысты, Жерорта теңізін және Қазақстанды мекендейді. Экзотикалық құстар тұзды лагуналар мен сілтілі көлдерге жақын орналасады.

Sea World сайтының жазуынша, қоқиқаздар өз ареалында ұшып-қонғануға бейім:

• Жерорта теңізінен Франциядан, Италиядан, Испаниядан, Түркиядан Алжирге ұшып келеді.
• Алжирде туғандар Түркияға, Испания, Италия, Грециядан Францияға ұшып барады.

Бірақ Азияда климаттық жағдайлардың өзгеруіне байланысты (құрғақшылық немесе аяз) олар оңтүстікке – Үндістанның оңтүстік бөлігіне, Шри-Ланкаға жаппай қоныс аударады. Онда олар мыңдап топтасады да, кейде бір жыл бойына мекендеп қалуы мүмкін. Бірақ олар көбею үшін ұя салатын колониялар ұйымдастырмайды. Қоқиқаздар Қазақстаннан қыркүйек-қазан айларында ұшып кетеді. Олардың бағыты Каспий теңізінің жағалауымен өтеді және теңіздің оңтүстік бөлігінде немесе Парсы шығанағында қыстайды.

Қоқиқаздар түнде 20-60 құс болып немесе бірнеше жүз құстан тұратын топ болып ұшады. Олар әртүрлі биіктікте ұшады: су үстінде – 50 м, құрлық үстінде – 2–6 км-ге дейін. Олар бір түнде 600 км-ге дейін ұшады.

Бірқазандар

Қызғылт бірқазандар Еуразияны мекен етеді, батыста Дунай дың сағасынан шығыста Моңғолияға дейін ұя салады. Қыста олар Жерорта теңізіне, Африканың солтүстігіне және Парсы шығанағы мен Үндістанның солтүстігі арасындағы аймақтарға ұшып кетеді. Бірқазандар бірнеше қиғаш сызықтарға тізіле ұшады. Олар қанатын бірдей қағып ұшады.

Америкада америкалық ақ бірқазан тіршілік етеді. Ол Канаданың батысын, АҚШ-ты, Мексиканы және Панаманы мекен етеді. Көбею орындарынан орталық Калифорнияға, Гватемала жағалауларына және Мексика шығанағы жағалауларына қоныс аударады. Суық ауа райын өткергеннен кейін бірқазандар көбею үшін тұрақты колонияларына оралады.

БҰҰ-ның қоршаған ортаны қорғау бағдарламасындағы мәлімет бойынша, соңғы 30 жылда қоныс аударатын құстардың саны екі есеге азайған. Экожүйенің бұзылуы мен браконьерліктің салдарынан құстар үшін ұшу қауіпті бола түскен. Соған қарамастан, 11 мың құс түрінің 2 мыңға жуығы қыстауға қоныс аударады.

Құстардың маусымдық қоныс аударуының айқын себептері – азық-түліктің жетіспеушілігі және ауа райының қолайсыздығы. Олардың ішкі түйсіктері оларды жылына екі рет ұзақ та қиын сапарға шығуға мәжбүрлейді: жылы жаққа ұшып кетіп, күн жылынғанда еліне оралады.