"Мәселе тым саясиланып кетті": Роман Скляр Қазақстандағы ақылы утильалымға қатысты пікір білдірді

Вице-премьер Роман Скляр Қазақстандағы ақылы утильалым мәселесіне тоқталып, пікір білдірді. Бұл туралы KAZ.NUR.KZ премьер-министрдің баспасөз қызметіне сілтеме жасап хабарлайды.

Премьер-министрдің орынбасары Роман Скляр Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуы және мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмаларын орындау бойынша атқарылып жатқан шараларға тоқталды.

Вице-премьермен өткен сұхбат үкіметтің ресми сайтында жарияланған.

"Бұл мәселе тым саясиланып кетті. Қазіргі уақытта әртүрлі адамдар саналы түрде өз еліне, өз өнеркәсібіне қарсы жұмыс істеп жатыр. Өңдеу өнеркәсібі – кез келген елдің экономикасының негізі. Олар қоғамдық пікірге манипуляция жасауға тырысуда.

Мен бұл туралы 2,5 жыл бұрын айттым. Утильалымның бас бенефициары кім екенін анықтайық? Бұл көпшілікке ұнамайтын шешім. Сайып келгенде, біз тек танымал шешімдер қабылдауға, барлығына ыңғайлы адамдар болуға тырыспауымыз керек. Мен әрқашан журналистерге: "Осыдан кім пайда көреді, бұл қозғалысты кім қаржыландырады, соны іздеңіз" деп кеңес беремін. Үнемі біз автомобильдер шығара алмаймыз, ауыл шаруашылығы техникаларын шығара алмаймыз, бұл жалған өндіріс – тек дөңгелектерін ғана тағады деп айтатындар бар. 2022 жылдың ақпан айының соңында 100-ден астам блогер мен журналист кәсіпорынға баспасөз турымен барды. Олар тек дөңгелектерді тағып жатпағанына көз жеткізді. Ауыл шаруашылығы техникасы мен автомобильдерінің ірі тораптық жинағы бар, шағын тораптық құрастыру бар.

Бір маңызды мәселе: дайын көліктерді әкелетін импорттаушылардың (бұл да қалыпты бизнес, бізде оларға қарсы ештеңе жоқ) салықтарды оңтайландыруға көптеген мүмкіндіктері бар. Олар 2-3-4 делдалды қоя алады: дилер, дистрибьютор және т. б. Осылайша, автокөлік біз бақылай алмайтын бағамен келеді.

Дилерлік орталықтар бар, онда автоөндірушілердің өздері қандай да бір шығындарға қарамастан баға белгілеп, былай дейді: Қазақстанда бұл автомобильдің құны $10 мың, көрші елде – 11 мың доллар, басқасында — 9 мың доллар болуға тиіс.

Машина жиынтығы біздің автомобиль құрастыру зауытына келгенде, "Өнеркәсіптік саясат туралы" заңға сәйкес және "Өнеркәсіптік құрастыру туралы" келісімшартқа сәйкес баға ашық, делдалдар жоқ", - деді вице-премьер.

Роман Склярдың айтуынша, қазіргі таңда елімізде ілеспе өндірістер құрылып жатыр.

"Автокөлік немесе комбайн шағын торапты құрастыру әдісімен жасалған кезде, кейіннен локализациялау үшін біз олардан барлық жобалау құжаттамасын біздің машина жасау кәсіпорындарына беруін талап етеміз. Біз қосымша жұмыс орындарын құруымыз керек. 2019 жылдың желтоқсанында біз ауыл шаруашылығы техникасына утильалымын енгізген соң 1,5 жылдан кейін ғана белгілі неміс бренді елімізге келіп, Қазақстанда зауыт салды. Сондай-ақ бізде машина жасау дамыған жерде емес, Петропавлда, Солтүстік Қазақстан облысында салынды. Бұл кәсіпорын бізге өндірісті жүзеге асыруға ешқашан келмес еді, бірақ біз локализацияға қол жеткізу үшін кейбір түзетулер енгіздік, тіпті біздің нарыққа кіруге мүмкіндік беретін заңнамаға бірнеше өзгерістер енгіздік.

Ал тағы бір танымал бренд біздің нарыққа кіргісі келмейді, өйткені олардың америкалық өнімдерін қандай да бір себептермен швейцариялық компания сатады. Мен бұл туралы журналистерге жиі айтамын — сізді ештеңе шатастырмай ма? Мені шатастырады, неге екенін дистрибьютор қазақстандық немесе америкалық компания емес, швейцариялық компания екені мені ойландырады. Мен әрине, оларға қарсы емеспін", - деді ол.

Сондай-ақ премьер-министрдің орынбасары көлік шығаратын әрі утильалымды енгізген Ресей және Беларусьпен біртұтас экономикалық кеңістікте бола отырып, Қазақстан қалыс қала алмайтынын айтты.

"Утильалымға келсек, бұл – негізінен жанама салық. Еліміз ДСҰ-ға кіргенге дейін кедендік баж салығы бір көлікке 30 пайызды құрады. Барлығымыз сатып алдық, ешкім ренжіген жоқ, бұл ақша бюджетке түсті. ДСҰ-ға кіру арқылы біз өзімізге міндеттемелер алып, өз нарығымызды аштық – кедендік баж салығы 15 пайызды құрады. Дегенмен көлік шығаратын және кәдеге жарату алымын енгізген Ресей Федерациясымен және Беларусьпен Біртұтас экономикалық кеңістікте бола отырып, біз бұдан қалыс қала алмаймыз. Олар кәдеге жарату алымын енгізді, біз де осы 15 пайызға утильалымын енгіздік. Бірақ ол кезде Экологиялық кодексте жеке ӨКМ операторы осы жанама салықтан түсетін қаражатты басқарады деген ереже болды. Оның қалай басқарылғанын білеміз. Бұл жағдай 2022 жылы түзетілді, қазір бұл — аталған қаражатты экологиялық бағдарламаларды қолдауға пайдаланатын "Жасыл даму" мемлекеттік акционерлік қоғамы", - деді Роман Скляр.

Оның айтуынша, утильалымының бенефициарлары тек автомобиль өндірушілер деп ойлау қате.

"Утильалымының бенефициарлары тек автомобиль өндірушілер деп айту дұрыс болмайды. Экология және табиғи ресурстар министрлігінің "Жасыл даму" АҚ құрылымдық "еншілесі" атынан мемлекет тікелей бенефициар болып табылады. Экологиялық бағдарламаларды іске асыруға жұмсалатын ақша – қоқыс өңдеу зауыттарын салу, орман қорғауды дамыту — экологиялық жағдайға айтарлықтай әсер етеді. Егер "Жасыл дамуда" бұл қаражат болмаса, біз оларды бюджеттен жұмсайтын едік, бәрінен де осыны түсінуіміз керек.

Олар есептерді көргенде: ӨКМ операторы, содан кейін "Жасыл даму" автоөндірушілер мен ауыл шаруашылығы машиналарын жасаушыларға автомобиль сатып алатын тұтынушылар есебінен миллиардтаған теңге субсидия төлейді дейді. Біз не туралы айтып отырғанымызды білеуміз керек. Автокөлік өндірушісі машина жинағын бөлшектелген түрде сатып алып, оны әкеліп, дереу утильалымы төлемін төлейді. Қазір бізде утильалым Ресей Федерациясына қарағанда 3 есе төмен, егер Өзбекстанды алатын болсақ, онда утилизациялық алымнан басқа 100%-дан астам кедендік баж салығы бар.

Өзбекстанның өз нарығын қорғау шаралары біздікінен әлдеқайда ауқымды. Мәселен, машина жинағын әкеле отырып, олар 1 млн теңге утильалымын төлейді, сатылғаннан кейін "Жасыл дамуға" тиісті құжаттарды береді және осы миллионды қайтарып алады. Экологиялық кодекске сәйкес "Жасыл даму" тілімен айтсақ, бұл автоөндірушілерді ынталандыру деп аталады. Өнеркәсіпті дамытудың қарсыластары "субсидиялау" дейді. Бұл негізінен ақшаны қайтару", - деп атап өтті ол.

Склярдың сөзіне сенсек, жанама салық түрінде түсетін қаражат ашық жұмсалып жатыр.

"Жанама салық түрінде түсетін қаражат ашық жұмсалады — мұны "Жасыл даму" АҚ жыл сайын өз есептерінде көрсетеді, олар мемлекет пен азаматтардың қажеттіліктеріне жұмсалады. Сонымен қатар ішкі өндірісті дамыту бойынша тағы бір міндет шешілуде. Шешілуі тиіс келесі міндет — ілеспе өндірістер мен салаларды құру. Тағы да қайталап айта кетейін, егер бізде кем дегенде базалық құзырет болмаса, оңтүстік кореялық компания зауыт салуға келмес еді. Көрші елдер әлдеқайда зор құзыреттерге ие, алайда біздің инвестициялық ахуалымызды ескере отырып, олар Қазақстанды таңдады.

Бүгінде Министрлік жеткілікті дауыс жинаған петицияны қарайтын болады. Алайда, бірінші кезекте, ел мүддесі, мемлекет мүддесі сақталатынын айтқым келеді.

Алға қойған мақсатымыз – елімізге барынша пайда әкелу үшін ілеспе өндіріс орындарын ашу.

Өткен жылы біздің автоөндірушілер 142 мың автомобиль шығарды. Осы жаңа көліктерді сатып алғандар утилизациялық алым төлеген жоқ. Көптеген адамдар "Сіз қазақстандық жаңа көлік сатып алып, утильалым төледіңіз" деп, отандық өндірістегі көлікті сатып алған азаматтарды алдайды. Мен басқа пікірі бар адамдардан: "Неліктен қымбат джип немесе люкс санатындағы көлікті шетелден әкелген адам утилизациялық алым төлемеуі керек?" деп сұраймын.

1-2 литрлі көліктерге 642 мың теңге, ал люкс санатындағы автомобильге ең көбі 2,5 млн теңге төлейді. Не себепті ол утильалымын төлемеуі керек? Неліктен ақша қазір осы қаражат есебінен шешіліп жатқан экологиялық мәселелердің шешімін табуға жұмсалмауы керек? Ешкім ешкімге ешқандай субсидия төлемейді. Біз сол арқылы өндірістердің дамуын ынталандырамыз. Егер экономикамыздың басқа салаларын алсақ, біз іс жүзінде тура осыған ұқсас әрекеттер жасаймыз, тек олар экологиялық төлемдер деп аталмайды. Өнеркәсіп өсімінің бенефициары әрбір азамат болып табылады", - деп түйіндеді вице-премьер министр Роман Скляр.