Аяз ата өмірде бар ма және бұл кейіпкер қазақтарда болған ба

Аяз ата – әлемнің көптеген елінде танымал жаңажылдық кейіпкер. Ол қыстың символы, сыйлық таратушы және балалардың армандарын орындаушы ретінде бейнеленеді. Бірақ Аяз атаның шынайы тарихы қандай? Бұл кейіпкер қазақтарда бұрыннан болған ба, әлде кейіннен пайда болған мәдени әсер ме? Осы сұрақтарға жауап іздеп көрейік.

Маңызды тұстар

Бұл мәтін автоматты түрде ЖИ көмегімен жазылған және редактор тексермеген, сондықтан фактологиялық және грамматикалық қателер болуы мүмкін. Толығырақ жарияланымда.

• Аяз ата – әлемдегі танымал жаңажылдық кейіпкер, оның тамыры әртүрлі мәдениеттерде жатыр, соның ішінде Еуропадағы Санта-Клаус және Ресейдегі Дед Мороз образдары бар.
• Қазақ халқының дәстүрлі мәдениетінде Аяз атаға ұқсас кейіпкерлер нақты болмаған, бірақ Қыдыр ата сияқты ұқсас элементтер бар.
• Аяз ата бейнесі қазақ мәдениетіне ХХ ғасырда, әсіресе кеңестік кезеңде енген және қазіргі таңда жаһандық мәдениеттің бір бөлігі ретінде қабылданып, ұлттық дәстүрлермен үйлестірілуде.

Аяз атаның пайда болу тарихы

Аяз ата образының түп тамыры әртүрлі мәдениеттер мен дәстүрлерде жатыр. Ең танымал нұсқалардың бірі – бұл кейіпкердің Еуропадағы Санта-Клаус (Әулие Николай) және Ресейдегі Дед Мороз образдарынан шыққандығы. Санта-Клаус христиандық әулие Николайдың негізінде пайда болған.

Ал Дед Мороз ежелгі славяндардың қыстың қатал рухтарын бейнелейтін мифтік кейіпкерінен бастау алады. Кейін бұл образ Ресейде кеңестік кезеңде Жаңа жыл мейрамының символына айналды.

Аяз ата бар ма, жоқ па?

Аяз Ата, Санта-Клаус, Пер-Ноэль (Франция), Йоулупукки (Финляндия), Паккайне (Карелия), Дед Мороз (Ресей), Шахта Баба (Әзербайжан) және Шэнь Дань Лаожэнь (Қытай) – түрлі халықтардың жаңа жылдық мерекелік кейіпкері. Бұл сиқыршылардың барлығын Жаңа жыл мен Рождество қарсаңында сыйлық таратуды жақсы көретін ақжүрек жандар деп таниды. Олар шанамен, кейде жылқылардың немесе маралдардың көмегімен сапар шегіп, шыршаның астына немесе арнайы дайындалған шұлықтарға сыйлықтар қалдырады. Бірақ Аяз Ата шынайы өмірде болған ба, әлде бұл тек аңыз ба?

Қазіргі таңда біз білетін Аяз Атаның образы Николай Угодникпен тікелей байланысты. Тарихшы Константин Душенко өз мақаласында ("Мифы ХХ века: Дед Мороз и Снегурочка") Николай Чудотворец есімді архиепископтың Ликияның ежелгі Мира қаласында өмір сүргенін айтады. Ол өз заманында кедей отбасылардың қыздарына жасауын сыйлап, олардың бақытты өмір сүруіне жәрдемдескен жомарт адам болған. Аңызға сенсек, Николай түнде кедейлердің терезесінен алтын салынған қапшықтарды тастап кетіп отырған. Егер терезе жабық болса, алтынды мұржа арқылы немесе шұлыққа түсіріп жіберген екен.

Міне, содан бері жаңажылдық дәстүр қалыптасып, балалар таңертең сыйлықтар күтетін болды. Шынайы өмірде болған Николай Чудотворецтің мейірімді істері қазіргі Аяз Атаның бейнесіне негіз болды деп айтуға болады. Яғни, Аяз Ата ойдан шығарылған кейіпкер емес, оның тарихи түпнұсқасы бар.

Қазақ халқындағы Аяз атаға ұқсас кейіпкерлер

Қазақтың дәстүрлі мәдениетінде Аяз атаға ұқсас кейіпкерлер болған-болмағаны туралы сұраққа нақты жауап беру қиын, бірақ белгілі бір ұқсас элементтерді табуға болады. Мысалы:

1. Қыдыр ата: Қыдыр ата – қазақ мифологиясында қасиетті бейне. Ол Наурыз мерекесінде адамдарға жақсылық, бақыт және молшылық сыйлайды. Қыдыр атаның халық арасындағы бейнесі Аяз атамен ұқсас: екеуі де адамдарға сыйлық әкелуші, батасын беруші ретінде танылған.
2. Аяз би: Қазақ ертегілерінде кездесетін Аяз би – ақылды, данагөй кейіпкер. Оның есімі "аяз" сөзімен байланысты болғанымен, ол нақты түрде қыстың немесе сыйлық таратушының символы емес.

Аяз атаның қазақ мәдениетіне келуі

Қазақтарда Аяз ата дәстүрлі түрде болмаған, бірақ бұл образ ХХ ғасырда, әсіресе кеңестік кезеңде, қазақ мәдениетіне енді. Кеңес үкіметі дінді ығыстырып, Жаңа жылды негізгі мерекелердің біріне айналдырды.

Осылайша Аяз ата мен Ақшақар жаңажылдық кейіпкерлер ретінде балалар арасында танымал болды. Бұл кейіпкерлер қазақша ертегілер мен аңыздардан алынбағанымен, олар уақыт өте келе жергілікті мәдениетке бейімделіп, қазақтың жаңажылдық дәстүрінің бір бөлігіне айналды.

Аяз ата туралы заманауи көзқарас

Бүгінгі таңда Аяз ата – жаһандық мәдениеттің бір бөлігі. Ол қазақ халқының да сүйікті кейіпкеріне айналды. Балалар оны қуанышпен қарсы алады, ал ересектер үшін бұл мерекелік көңіл-күй мен сыйластықтың символы. Алайда қазақтың түпкі мәдениетінде Аяз ата сияқты нақты кейіпкер болмағанын ұмытпау керек. Дегенмен, бұл жаңажылдық образ жергілікті дәстүрлерге кедергі жасамай, керісінше оларды байыта түсті.

Аяз ата өмірде болмағанымен, оның бейнесі – адамдардың қуаныш пен сиқырға деген сенімінің көрінісі. Қазақ халқында Аяз атаға ұқсас кейіпкерлердің болғаны да, болмағаны да маңызды емес, себебі оның қазіргі рөлі – мерекенің символы болу. Қазіргі қазақ қоғамы Аяз атаны жаһандық мәдениетпен байланыс ретінде қабылдап, оны ұлттық дәстүрлермен үйлестіріп отыр.