Мешіттерде орысша уағыз жүргізетін имамдарды ұстау керек пе?

Православ шіркеулері қазақша үйреніп жатқанда қазақстандық мешіттер де орыстілді қауымның қамын ойлап, дін үйренуде олардың мүмкіндігі шектеулі болып жатқанын сөз етуде. Қазақстан мұсылмандар діни басқармасы орыс тілінде уағыз жүргізе алатын имамдарға сұраныс бар екенін және бұл мәселенің шешіліп жатқанын жиі айтады. Алайда сол орыстілді имамдарға сұраныс бар екеніне күмәнмен қарайтын азаматтар да бар. Олардың ойынша, салыстырмалы түрде азшылықты құрайтын орыстілді мұсылмандар үшін қаржы төгіп, арнайы мамандар дайындауға қажеттілік жоқ. Ершат ОҢҒАРОВ, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының сараптама және талдау бөлімінің меңгерушісі: Иә– Діннің асыл мақсатын орыс тілінде жеткізгеніміз дұрыс болады. Себебі өзіміз өмір сүріп жатқан нақты қоғаммен санасу керек. Бізде қазір мектептер орысша, балабақшалар орысша оқытады. Өзге ұлт өкілдерін былай қойғанда, тіпті өзіміздің қазақтардың да көбі орыстілді. Балабақша кезінен орысша тәрбие алған адамдарына дінді қазақтың әдеби тілінде ұғынуы қиынға түсетіні анық. Сондықтан өзге ұлт өкілдері түгіл, өзіміздің қазақтарға діннің кейбір тұстарын орысша баяндасақ, олар әлдеқайда оңай ұғынып жатады. Оның үстіне, мұсылманшылық дегеніміз тек қа­заққа ғана тән сенім емес қой. Орыс ті­лінде де діннің асыл мақсаттары орындала береді. Ислам діні, жалпы, әлемге, адамзатқа түскен ортақ дін болғандықтан, оның қағидаларын барлық ұлттарға жет­кізуіміз керек. Шариғат тұрғысынан қарағанда, дінді орыс тілінде уағыздау қателік болып са­нал­майды. Меніңше, бұл қазақ тілінің өр­кен жаюына қандай да бір кедергі келтір­мей­ді. Алайда орыстілді, қостілді имамдар мәселесі Қазақстанның барлық аймақта­рын­да шешілген деп айта алмаймын. Әсіресе Алматы мен Астанадан басқа аймақтарда бұл мәселе кенжелеп тұр. Кейбір жерлерде ислам жайында білгісі келетін орыстілді азамат қайда барарын білмейді. Дегенмен үлкен қалаларда, әсі­ре­се Алматы қаласында бұл мәселе ше­шіл­ген. Мысалы, орталық мешітте бір жыл­да өзге діндердің ондаған өкілі ис­ламды қабылдап жатады. Әрине, ондай үлк­ен орталықтарда орыстілді мамандар мә­селесі қарастырылған. Сондай-ақ сол­түстік аймақтарда да мұндай қиындық бар деп ойламаймын. Себебі ондағы мешіт мол­далары орыс тілін жетік біледі. Жалпы алғанда, еліміздің өзге аймақтарында да исламды үйренгісі келген адамдар орысша кітапшалар арқылы білім ала алады. Себебі бізде мұсылманшылық жайындағы орысша кітаптар өте көп. Қазақстан мұсыл­мандары діни басқармасы соның бір­шамасын мақұлдаған. Яғни осы са­раптаудан өткен кітаптардың кез келгеніне қол жеткізіп, дінмен танысуына мүмкіндік бар. Қысқасы, ислам дінін орыстілді қа­уым­ға жеткізу мәселесі уақыт өткен сайын өз шешімін тауып жатыр. Ал орыстілді имам­дарға әлі сұраныс бар. Кенесары ҚАПТАҒАЕВ, "Ұлт дабылы" қоғамдық қозғалысының жетекшісі:Жоқ Қазір біздің мешіттер де орыстан­дыры­лып жатыр. Меніңше, бұл жақсы­лық­тың нышаны емес. Құдайға шынайы бет бұрғысы келген адам оған барудың жолын табады. Оған тап қазақ тілі кедергі бола қояды деген пікірмен өз басым келісе алмаймын. Мысалы, қазір барлық мешіттер орыс­тілді молдалармен жарақтана бас­тасын делік. Оған қанша қаржы құйылады? Орыстілділердің мешітке бас сұғуының өзі – сирек құбылыс. Сол анда-санда мешітке бас сұғатын саусақпен санарлық өзге ұлт өкілдеріне орыстілді молда жалдау үшін де ақша төгетіндей мешіттер бай емес қой. Ортағасырдан бергі қазақтың дін ғұла­маларының еңбектері шаң басып архив­терде жатыр. Егер бай болса, сол ақшаны соған неге жұмсамасқа? Өткенде Қожа Ах­мет Ясауидің кітабын іздеп, ешбір дүкеннен та­ба алмадым. Сол құнды байлықты қазіргі тілімізге икем­деп, халыққа ұсынсақ, мұнан үлкен са­уап бар ма? Қазір исламға бет бұрғысы кел­ген орыстілді азамат кез келген кітап дү­кенінен құшақ-құшақ сапалы орысша дін кітаптарын сатып ала алады. Яғни ке­рі­сінше, қазақтілді сенім иелерінің құқығы қор­ғалмай отыр. Себебі қазақтілді қауым со­лай істей ала ма? Бүгінгі молдалардың ғана пәтуасы берілген саусақпен санарлық жа­рияланымдардан басқа түк таппайсыз. Біз­дің өзіміздің аталарымыздың жазған ең­бектері қайда? Міне, артық ақша болса, соған жұмсайық. Кеңес Одағы кезінде тіл мәселесі қалай шешіліп еді? Біз орыс мектептерінде оқыдық, дүкенге барсақ та, құжат жөндет­сек те, орысша сөйлеуіміз керек болды. Яғни мәжбүрліктен үйрендік. Бірақ біз бү­гін бәрін керісінше істеп жатқан сияқтымыз. Орыстілді қауым сөз түсінбей, "обал" болып қал­масын деп мешітті де қостілді жүйеге көшіріп жатырмыз. Негізі, осы уақыт­қа де­йін мемлекеттік тілді өз дең­гейін­де жүзеге асы­рып келген бірден-бір орталық осы ме­шіттеріміз еді. Енді соны да көп көріп, орыс тіліне ауыстырып жатыр­мыз. Ағайын­дар-ау, тіпті кеңес өкіметінің кезінде де ме­шіттер қазақ тілінде сөйледі ғой. Мен бұған әу бастан-ақ қарсы болып жүр­ген адаммын. "30 адам отырсақ, бір-екі орыс келсе, бәріміз орысша сөйлеп ке­теміз" деп өзімізді жиі сөгеміз ғой. Бұл бас­тама да – сол сияқты іс. Мысалы, Петер­бор­да, Мәскеуде, Челябіде, қысқасы, орыс­­тың ірі қалаларында мешіттің негізгі тілі – татар тілі. Онда орысша уағыз жүр­гізіл­мейді, бәрі татарша. Сауд Арабиясына бар­­саңыз, араб тілінде, Түркияға бар­са­ңыз, түрік тілінде уағыз тыңдайсыз. Ен­де­ше, неліктен Қазақстанда өзге тілде уа­ғыз жүр­гізілуі керек? Менің айтарым, ме­шіт­тер де, басқа мемлекеттік қызмет көрсету ор­талықтары да қазақ тілінде жұмыс істеуі керек. Сонда ғана мемлекеттік тіл мә­селесі шешімін табуға бет бұрады. Қазір кей­бір мешіттер ғимараттың сыртына орыс­шалап жазу жазып қойыпты және сонысын мақтан етеді. Сенбесеңіздер, Ал­ма­ты­дағы Таугүл мешітіне барып қараңыз­дар. "Біз орыс тілінде де уағыз жасай ала­мыз" деп мақ­танып отырған молдаларды көр­дім. Бұл мақтанатын нәрсе емес қой. Өз­де­рінің бір кездегі КПСС-тің "наглядная аги­та­циясын" жалғастырып жатқанын біл­мейтін сияқ­ты. Бізде тағы бір жаман тенденция жүріп жатыр. Еліміздегі өзге ұлт өкілдері өз ал­дына мешіт салып алады. Біреуі – ұйғыр ме­ші­ті, ол жерге тек ұйғырлар барады, уа­ғыз да ұйғыр тілінде жүргізіледі. Енді біреуі – күрдтердің немесе шешендердің мешіті. Түр­кістанда қазір түріктердің мешіті салы­нып жатыр. Сонда әрқайсысы өзінің кішігі­рім мемлекетін орнатып жүре бере ме? Ме­ніңше, бұған жол беруге болмайды.Ой-түйінОрыстілді азаматтың да исламға бет бұруға құқы бары – айдан анық нәрсе. Дегенмен қазіргі жағдайда, қоғам қайраткері Кенесары Қаптағаев айтпақшы, Қазақстанда орыстілділерден гөрі қазақтілді қауымның дін үйренудегі мүмкіндігі шектеулі сияқты. Мұны, ең алдымен, орыстілді әдебиеттердің айқын басымдығымен айғақтауға болады. Ал қазақ тіліндегі кітаптардың басым бөлігін шала сауатты аудармалар құрайды. Сондықтан мешіттерді жарыса орыстандырып, мұны да сәнге айналдырып жібермесек болғаны.