Қай елдерде тұрғындардың ғұмыры қысқа және адамдардың өмір сүру ұзақтығына не әсер етеді
Жарияланған күні:
Әрбір адам өз өмірін ұзақ әрі бақытты өмір сүргісі келеді. Алайда, әлемдегі кейбір елдерде адамдардың өмір сүру ұзақтығы әлдеқайда қысқа. Мұның себебі көбінесе әлеуметтік-экономикалық жағдайлар, денсаулық сақтау жүйесінің әлсіздігі, білім беру деңгейінің төмендігі, азық-түлік жетіспеушілігі, су тапшылығы, түрлі індеттер мен саяси тұрақсыздық сияқты факторларға байланысты. Осы мақалада адамның өмір жасы ең қысқа елдерге назар аударып, себептерін қарастырамыз.
- Мақалада адамның өмір жасы ең қысқа елдер және оның себептері талқыланады, оның ішінде Орталық Африка Республикасы, Лесото, Сьерра-Леоне, Чад, Нигерия, Мозамбик және Оңтүстік Судан атап өтіледі.
- Бұл елдердегі өмір сүру ұзақтығының төмендігіне әсер ететін негізгі факторлар - кедейлік, саяси тұрақсыздық, денсаулық сақтау жүйесінің әлсіздігі, жұқпалы аурулардың таралуы және таза су мен азық-түлік жетіспеушілігі.
- Қазақстанда 2023 жылы халықтың туу кезіндегі өмір сүру ұзақтығы 75,09 жасты құрап, соңғы 25 жылдағы ең жоғары көрсеткішке жетті.
Айта кетейік, мұндай рейтингілер әрқилы, себебі әрбір елдің жағдайында саяси немесе ақпараттың жеткіліксіздік сияқты мәселелер болуы мүмкін. Сондықтан рейтингілердің басым бөлігінде кездесетін елдердің топтамасын жасауды ұйғардық.
Өмір сүру ұзақтығының индексі (Life Expectancy Index) — әлем елдеріндегі орташа өмір сүру ұзақтығының негізгі көрсеткіші. Бұл индексті БҰҰ жасайды.
Орталық Африка Республикасы (ОАР)
Орташа өмір сүру ұзақтығы: 54-55 жас
ОАР – әлемдегі ең кедей елдердің бірі. Бұл елдегі азаматтардың өмір сүру ұзақтығы өте төмен. Бұған негізгі себеп – тұрақсыз саяси ахуал, азаматтық соғыстар мен бүліктер. Сонымен қатар, денсаулық сақтау жүйесі жеткіліксіз, медицина саласындағы қызметтерге қолжетімділік төмен. Малярия, ВИЧ/СПИД және басқа жұқпалы аурулар кең тараған, ал халықтың басым бөлігі таза ауызсуды пайдалана алмайды. Экономикалық қиындықтар мен тамақ жетіспеушілігі де халықтың денсаулығына үлкен әсер етуде.
Лесото
Орташа өмір сүру ұзақтығы: 55-56 жас
Тағы бір рейтингіде Лесото аталған. Бұл Африкадағы ең биік елдердің бірі болып саналады, бірақ халықтың денсаулығы нашар деңгейде. Бұл елде ВИЧ/СПИД індеті кең тараған, бұл тұрғындардың өмір жасының қысқаруына негізгі себеп болып отыр. Медициналық көмекке қолжетімділік шектеулі, ал елдегі жалпы өмір сүру деңгейі төмен. Жұқпалы аурулармен күресу шаралары жеткіліксіз, бұл халық денсаулығына кері әсерін тигізеді.
Сьерра-Леоне
Орташа өмір сүру ұзақтығы: 54-55 жас
Сьерра-Леоне – Африкадағы ең кедей елдердің бірі және елдегі өмір сүру ұзақтығы өте төмен. Елде жақында болған азаматтық соғыс денсаулық сақтау жүйесін әлсіретіп, экономикалық ахуалды нашарлатты. Елдегі аналар мен балалардың өлім-жітімі әлемдегі ең жоғарғы көрсеткіштерге ие. Сондай-ақ Эбола эпидемиясы елдегі денсаулық сақтау жүйесін әлсіретіп, халықтың денсаулығына үлкен қауіп төндірді.
Чад
Орташа өмір сүру ұзақтығы: 53-54 жас
Чад – орталық Африкада орналасқан және тұрақсыз саяси жағдай мен кедейлік мәселелерімен бетпе-бет келген ел. Елдегі медицина қызметтеріне қолжетімділік өте шектеулі, ал денсаулық сақтау саласы дамымаған. Су мен азық-түлік жетіспеушілігі де халықтың өмір сүру ұзақтығын қысқартып отыр. Сондай-ақ, елде малярия, ВИЧ/СПИД, туберкулез сияқты жұқпалы аурулар кең тараған.
Нигерия
Орташа өмір сүру ұзақтығы: 55-56 жас
Нигерия Африканың ең халқы көп елдерінің бірі болғанына қарамастан, халықтың өмір сүру ұзақтығы өте қысқа. Елдегі медициналық қызметтердің сапасы төмен, ауылдық аймақтарда денсаулық сақтау инфрақұрылымы дамымаған. Нигерияда ВИЧ/СПИД, малярия және басқа да жұқпалы аурулар кең таралған. Экономикалық кедейлік, білім берудің төмен деңгейі және саяси тұрақсыздық жағдайды одан әрі қиындатып отыр.
Мозамбик
Орташа өмір сүру ұзақтығы: 55-56 жас
Мозамбик те кедейлік пен денсаулық сақтау жүйесіндегі қиындықтармен бетпе-бет келген елдер қатарына жатады. Ауылдық аймақтарда медициналық қызметтерге қолжетімділік шектеулі, ал жұқпалы аурулар, әсіресе малярия мен туберкулез, кең таралған. Елдегі тамақ жетіспеушілігі де тұрғындардың денсаулығына кері әсерін тигізуде.
Оңтүстік Судан
Орташа өмір сүру ұзақтығы: 55-56 жас
Оңтүстік Судан – әлемдегі ең жас мемлекеттердің бірі, бірақ тұрақсыз саяси жағдай, азаматтық соғыстар және экономикалық қиындықтар ел тұрғындарының өмірін қиындатып отыр. Денсаулық сақтау жүйесі әлсіз, медициналық қызметтерге қолжетімділік шектеулі. Сонымен қатар, таза суға қол жеткізу мүмкіндігі төмен, бұл көптеген аурулардың таралуына себеп болып отыр.
Қазақстан қай орында?
Айта кетейік, Статистика бюросы мәліметінше, Қазақстандағы халықтың туу кезіндегі өмір сүру ұзақтығы 2023 жылы – 75,09 жас және осылайша кейінгі 25 жылдағы ең рекордтық көрсеткіш болды. 2020-2021 жылдардағы пандемия кезінде көрсеткіш ұзақ өсуден кейін төмендеді, содан кейін қайтадан қалпына келді.
Ал әлем бойынша өмір сүру ұзақтығы – бүкіл әлем халқы үшін әл-ауқаттың маңызды көрсеткіштерінің бірі. Ranking.kz келтірген БҰҰ мәліметтері бойынша, 1950 жылы әлемде туылған кездегі орташа өмір сүру ұзақтығы 46,5 жылды құрады, ал 2019 жылы – 72,8 жыл, яғни 56,7 пайызға (немесе 26,3 жылға) артық.
Адам өмірінің ұзақтығына көптеген факторлар әсер етеді. Адамның өмір жасы ең қысқа елдердегі басты мәселелер – кедейлік, жұқпалы аурулар, денсаулық сақтау жүйесінің әлсіздігі және саяси тұрақсыздық. Бұл елдерде халықтың өмір сапасын арттыру үшін мемлекетаралық қолдау, денсаулық сақтау реформалары және білім беру жүйесін жетілдіру маңызды. Тек осындай шаралар арқылы бұл елдердегі адамдардың өмір сүру ұзақтығын ұзартып, олардың денсаулығын жақсартуға болады.
Мақаланың түпнұсқасы: https://kaz.nur.kz/society/2173687-qai-elderde-turgyndardyng-gumyry-qysqa-zhane-adamdardyng-omir-suru-uzaqtygyna-ne-aser-etedi/